Крестен түсіру

Әлихан ЖАҚСЫЛЫҚ

Әлихан Жақсылық 1998 жылы 1 қаңтарда Ойыл ауданының Саралжын ауылында дүниеге келген. Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің түлегі.

Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. 2019 жылы «Алты құрлық», 2021 жылы «Төрт Мұхит» атты хикаяттар жинағы, 2023 жылы «Нотр-Дамда құлшылық жасау керек пе?» атты романы жарыққа шықты. А.Байтұрсыновтың туғанына 150 жыл толуына орай өткен «Ұлы Дала» шығармашылық байқауында проза номинациясы бойынша жеңімпаз атанды. 2023 жылы «Жетісу көктемі» әдеби байқауында К.Тоқаев атындағы жүлдеге ие болды. Бірқатар туындылары қырғыз, түрік, орыс, ағылшын тілдеріне аударылған.

Көптеген анимациялық сериалдардың авторы. «Балапан» арнасынан көрсетілетін «Ұшақтар», «Ырысты ыдыстар», «Ақылды көжектер» және «Қаһарман» секілді онға жуық анимациялық фильмге сценарий жазған.

Жас жазушы шығармашылығының басты тақырыптарының бірі — адам құқықтары, рухани еркіндік, қоғамдағы әділеттілік. Төменде беріліп отырған «Крестен түсіру» атты әңгімесімен ол ІV республикалық «Таласбек сыйлығы-2023» шығармашылық байқауының лауреаты атанған.

Крестен түсіру

Қараңғы жерде де сенің бас ауыртатын
мәселелерің таусылмайды.
Автор.

Жарыққа ұмтылған, жазықсыз
саяси тұтқындардың рухына

Шағын бөлме. Бір қапталда екі есікті шкаф, қарсыда шағын үстел мен орындық. Ортадағы кереует­тің бас жағында тартпалы сөре. Винсент­тің ес білгелі көргені — осы зат­тар, ұстағаны да сол. Жеті жасқа толған күні даладан әлдекімдер келіп, терезеге қалың қағазды желімдеп жапсырды. Бергі жағына перде ілді. Содан бері он үш жыл өт­ті, бөлме тас қараңғы. Күндіз бе, түн бе айыру мүмкін емес. Винсент қай зат­тың қайда орналасқанын анық біледі. Үстелді сипалай жүріп тауып алады да, орындыққа отырып, шаруасын күйт­тейді. Шаруа дегенде тастай қараңғы жерде не жұмыс, ойланады. Ол бұл қараңғылықты тағдыр жазуы деп топшылады.
Терезе қанша бекітулі, қымтаулы десе де, сырт­та ойнаған балалардың шуы құлағына талып жетеді. Айқайлаған, шыңғыра қашқан балалардың дауысы Винсент­тің қиялына қиял қосып, өзі де далада жүргендей мәз болады.
— Винсент? Есік қағып тұр, — деді анасы.
— Аптаның қай күні еді? — деді Винсент төсектен басын көтеріп.
— Төртінші күн, — дей барып анасы есік ашты. Гүр-гүр еткен дауыс шығады. Сәлден соң есік жақ қайта тына қалды. Әңгіме қайта жалғасты.
— Винсент, саған келіпті.
— Кіре берсін.
Қапсырып қойған бөлме есігі айқара ашылды. Ас бөлме жақтың жарығы қараңғы бөлмеге жетіп, Винсент кіріп келе жатқан еркектің сұлбасын байқады. Ақ көйлек, қара шалбар киген мұрт­ты еркек орындыққа отырып алды.
— Жағдайың қалай?
— Жаман емес!
— Терезе пердесі мен жапсырылған қағаз орнында тұр ма? — деді еркек.
— Білмеймін, терезеге жолаған емеспін. Ал сырт­тағы балалардың шулаған дауысы анық естіледі, — деді Винсент шынын айтып.
— Оған мән берме, олар да көп ұзамай қараңғы бөлмеге қамалады. Олардың тағдыры солай. Ойнай берсін. Не айтпақ едім, иә, бүгін сенің туған күнің ғой.
— Жиырмаға толдым.
— Тамаша! Винсент, мен салық комитетінен келдім. Сенімен салық туралы сөйлесуге, — деді мұрт­ты.
— Мен ешқандай кәсіп­пен айналыспаймын, мырза, — деп Винсент көрпесін аяқ жаққа лақтырып жіберді.
— Мейлі, мен анаңа төлем қағазын қалдырамын. Төлемді мүлде кешіктіруге болмайды, — деп еркек бір бет қағазға бірнеше рет қол қойды да, екіге бөліп тастады. — Сау бол!
Ертеңіне дәл осы уақыт­та Винсент­тің бөлмесіне жасы алпысқа таяған әйел кірді. Винсент­тен терезе пердесі және жапсырылған қалың қағаз туралы сұрады.
— Терезеде жұмысым жоқ, бірақ сырт­тағы балалардың шуы естіледі. Олар қат­ты айқайлайды, шыңғырады, кейде өкіріп жылайды, — деді Винсент.
— Оларды жақында қамайды. Қараңғы бөлмеде отырады, сен алаңдаушы болма! Одан да өз шаруамыз жайында сөйлесейік, — деді әйел.
— Жарайды, жалғастыра беріңіз.
— Мен банктен келдім. Винсент, сен жиырмаға толыпсың. Сенің атыңа несие рәсімдеуіміз керек, — деп әйел құжат­тар шығара бастады.
— Маған несие не үшін керек? Керегі жоқ, — деп кесіп айт­ты.
— Бұл — міндет! Заңның аты — заң! Келіссең де, келіспесең де несие аласың! Қанша аласың?
— Жиырма еуро.
— Болмайды, біздің банк ең кемі екі жүз еуродан қарастырады.
— Иә, екі жүз еуро, ең аз соманы беріңіз, — деді Винсент. Бірнеше минут­та Винсент­тің қолына екі жүз еуро тиді. Ол ақшаны екі есікті шкафқа салып қойды.
Қай мезгіл екені, қай күн екені белгісіз. Қараңғы. Винсент дөңбекшіп ұйықтай алмады. Көшеде қиқулаған сирена даусы мен зулаған көліктің шуынан мазасы қашты. Жедел жәрдем, өрт сөндірушілер, полиция бәрі бір мезет­те қиқулағандай қала шулап кет­ті. Винсент ұзақ ойланды. «Терезе пердесін түріп, қалың қағазды жыртып көрсе не болады?» деп өз-өзінен сұрады. Бірақ бойы мұздап, өз ойынан өзі үрейленіп кет­ті. «Пердені түрсең, полицейлер үйге жетіп келеді» — деп анасы күн сайын ескертеді. Иә, полицей келсе, басқа қараңғы бөлмеге қамайды. Үлкендер ылғи солай айтады. Бір мезет­те Винсент өзіне тағы бір сұрақ қойды. «Бұл бөлме мен полицияның бөлмесінің не айырмашылығы бар? Екеуі де қараңғы емес пе?» — деді. Күбірлей жүріп, терезе пердесін қалай түргенін түсінбеді. Әйнекке желімделген қалың қағазды тартқылады. Шетінен ұстап тартып еді, бір ұшы жыртылып кет­ті. Көзі ойнақшып, саңылаудан сыртқа қарап еді, тас түнек. Ол терезе пердесін түсірді де, кереуетке жата қалды. Кеудесіндегі жұмыр ет атқақтап, ауызына тығылардай болды. Қорқынышын жеңе алмай көрпе астына тығыла бүрісіп, жатып алды.
«Екі жүз еуроны қайда жұмсаймын?» деп басын ауырт­ты. Есіне сап етіп салық түсті. Анасына екі жүз еуроны ұстат­ты да, салықты төлеп тастаңыз деп өтінді. Анасы үйден шығып кеткенде, Винсент терезе пердесін қайта түрді. Түнде жыртқан саңылаудан күн сәулесі түсіп, қараңғылықты тілгілейді. Сәуле Винсет­тің көзін ағызып жіберердей болды. Жігіт қолымен күн сәулесін көлегейлей шалқадан түсті.
Сол күннен бастап терезеге жолауды қойды. Саңылаудан кірген сәулені біреу көріп қоя ма деген үрей оны ұйқыдан айырды. Өткір сәуле бір күні пердені тесіп, бөлмені күйдіріп жібереді деп мазасы қашты. Күні бойы көрпені қымтап бүркеніп алады да, түні бойы банктен алған екі жүз еуроны қалай қайтарамын деп бас ауыртады. Винсент уайымнан торығып, әбден жүдеп, көзі шүңірейіп кет­ті.
Сәуле пердені күйдірмеді, ештеңе өртенбеді, бәрі сол күйі. Винсент­тің басына бір ой келді. Бөлмеге анасын шақырып алды.
— Мен екі жүз еуроны қалай қайтару керегін білдім, — деді қуана.
— Ал?
— Шкафты, кереует­ті және үстел мен орындықты сатайық. Сатып бересіз бе?
— Иә, иә, сатып бере аламын. Күн түспеген бұл жиһаздар жап-жаңа күйінде тұрған шығар. Сен қайда жатасың, қайда отырасың? — деді анасы.
— Жерге жатамын, жерде отырамын.
— Жақсы.
Бірер сағат­та анасы жарнама тарат­ты да, көршілерге Винсент­тің бөлмесіндегі бар зат­ты сатып жіберді. Бөлмеде тек қана үш тартпалы шағын сөре қалды. Түскен ақшаны Винсент анасына беріп, банкке төле деді. Өзі көрпесін қымтай еденге жатты.
Жексенбі күні түс ауа үйге дін қызметкері келді. Тобығына дейін жететін дін қызметкерінің киімін киген қызметкер Винсет­ті іздеп келіпті.
— Қайырлы күн, Винсент!
— Қайырлы күн!
— Бұл саған сыйлық, — деп дін қызметкері төрт бұрышты сурет­ті жігіт­тің қолына ұстат­ты.
— Алғыс айтамын! Бұл не? — деп Винсент суретке үңілді. Әуелде анық көрінбеді. Көзін уқалап, жақындай түсіп еді, басына тікеннен тәж киген Исаның портретін көрді. Тікен тәжден сорғалаған қан иығын жуады. Көзін аларта, көкке қараған Иса жарылқау тілейді.
— Тағы да алғыс айтамын, — деді Винсент суретке қарап болған соң.
— Винсент, бұл құтқарушы. Сені құтқарады. Осы қараңғы жерде онымен сырлас бол, дос бол, — деді дін қызметкері.
— Жақсы, жолыңыз болсын, мен сурет­ті қабырғадағы жалғыз шегеге іліп қоямын.

Винсент айтқандай жасады. Исаның портретін қабырғаға іліп, қарап жат­ты. Қараңғыда портрет мүлде көрінбейді, десе де Винсент одан көз алмайды. Бірнеше күн өткен соң ол портрет­ті анық көргісі келді. Ол үшін жарық керегін түсінді. Ол пердені түріп, саңылауды кеңейтіп, жабысқан қағаздың бәрін жыртып тастады. Бөлме іші әп-сәт­те жап-жарық болды. Винсент көзін қолымен қалқалай ұзақ уақыт еденде жатып қалды. Ол есін жиғанда үш тартпалы сөренің шаңын, бұрыш-бұрыштағы өрмекші торын, иығын қан жуған Исаның бейнесін анық көрді. Басы айнала тәлтіректей тұрды да, сыртқа көз салды. Доп қуалаған балалар, гүрілдей өтіп бара жатқан көлік. Азап та, қайғы да, өлім де жоқ.
Ол балалармен ойнағысы келді. Асықты. Жылдам қимылдай үш тартпалы сөрені көтерді де, терезеге соқты. Әйнек шатынап, шатырлап қирады. Сөре жарып шықты. Винсент қабырғадағы Исаны алды да, терезеден қарғып кет­ті. Жан-жағына алақ-жұлақ қарап, аулаға шықты. Ойын алаңындағы балаларға жақындап еді, олар Винсентке бажырая қарады. Әріректе қыздар шегіншектей қашып жоғалды. Винсент балаларға қол көтеріп амандасқандай ишара білдіріп еді, олар бақырып безе жөнелді. Портрет­ті қолтықтап жолға шыққан бет­те, бірнеше көлік оны қағып кете жаздап, жолдан шығып әрең бұрылды. Айналада көрінген адамдар да Винсентке маңайламай теріс айналды. Жарыққа басы айналып, мең-зең күйге түсті. Киім сататын дүкеннің жанынан өтіп бара жатып, үлкен айнадан өзінің бейнесін көрді. Әуелі қолтығына қыстырған портрет­ті қозғады. Сол сәт­те айнадағы бейне өзі екенін түсінді. Шашы жалбырай, сақал-мұрты өсіп кетіпті. Портретке бір қарап, айнаға бір қарап, Исадан аумайтынын көріп таңғалды. Винсент тыржалаңаш еді. Қарсы келе жатқан жұрт оны көре сала, кілт бұрылып кете барды. Көпшілік бір орынға жинала қалып, оған қолдарын шошайта күліп жат­ты. Айналаның пысылдаған әңгімесі құлағына жет­ті.
— Ол тыржалаңаш!
— Құдайым-ау, мына масқараны қараңдар!
Винсент көше қиылысына келгенде, қиқулаған полиция көлігі келіп жет­ті. Қолын қайыра ұстап алды. Бір полицей портретін алса, біреуі Винсент­ті көлікке бүктеп тықты.
Бұл жолы ол өзі ойлағандай торлы терезесі бар бөлмеге қамалды. Тор арасынан жарық түсіп, қараңғылықты қуалайды. Алагеуім жарық оның өрекпіген жүрегін басып, өз-өзіне келді. Қабырғаның кертішіне Исаның портретін іліп қойды.
Ұзын дәліз бойымен полицей айқайлай жүріп өт­ті.
— Жарыққа қарамаңдар! Қарауға болмайды, — деді ащы дауыс.