Теміржол қозғалысы техникумы: ұлы жеңіске үлес

Мақсұт  ЖИЕНҚОЖАЕВ,

техника ғылымдарының кандидаты.

Ақтөбе теміржол қозғалысы техникумы 1932 жылы 20 шілдеде жол байланысы Халық комиссариаты Жарлығымен ашылған. Қазіргі таңда бұл техникум Ақтөбе көлік, байланыс және жаңа технологиялар колледжі деп аталады.

Ғасырға жуық тарихы бар колледж егемен еліміздің жастарына көлік саласындағы кәсіптік білім беруде іргелі оқу орнына айналып отыр. Күні бүгінге дейін мұнда 25000-нан астам мамандар даярланған. Колледж түлектері елімізде, сондай-ақ алыс, жақын шетелдерде көлік салаларында жұмыстарын абыроймен атқарып жүр. Олардың арасында атақты теміржолшылар да бар.

1941 жылдың 22 маусымында елге соғыс туралы суық хабар жетісімен қызыл әскер қатарына жедел шақырту басталды. Бейбіт тіршіліктің шырқы бұзылды. Алаңсыз жатқан ел дүрбелеңге түсті.

Ақтөбе облыстық атқару комитетінің төтенше комиссиясының шешімімен Ақтөбе теміржол қозғалысы техникумы ғимаратының барлық екінші қабаты 24 сағат ішінде босатылды, онда Ақтөбеден жасақталған әскери бөлімшелер жинақталып, майданға аттануға тапсырма берілді. Техникумның 3-4 курс студенттері мен түлектері әскер қатарына алынды, олардың көбі коммунистер және комсомол мүшесі болатын. Олардың ішінде С.Белаш, И.Гнатюк, Ладочник, Ахмедиев, В.Алексеев, А.Фирюлин,  Б.Алексеев және көптеген техникум түлегі болды.

Әскер қатарына шақырылған адамдардан бөлек, халық арасынан соғысқа еркін бару жасақтары топтастырылды. Техникумның оқытушылары да өз еріктерімен оған қосылды. Бұл қатарда Н.Пустовой, И.Чупиков, М.Башкирцев, А.Елмеков және басқалар да  болды. Олардың барлығы теміржол батальонына жазылып, штаб басшысы №45 теміржол мектебінің директоры Д.Образцов, ал комисcары техникум директоры П.Платонов болды. П.Платонов жарақатына байланысты әскери теміржолшы ретінде әскерден босатылған болатын, ол Ақтөбе теміржол техникумын 1939-1945 жылдар аралығында басқарды.

Уақыт өте келе батальон құрамы майданға аттанды. Соғыстың алғашқы айларында техникумды алғашқы қозғалысты ұйымдастыру мамандығы бойынша бітірген 16 түлек әскери сапта тұрды. 1941 жылы техникумның 12 түлегі, 1942 жылы 45 оқушы, 1943 жылы 37 оқушы майданға шақырылды. 1941-1942 жылдар аралығында  техникумның 12 оқытушысы соғысқа аттанды.

Сол бір сұрапыл жылдарда техникум түлектері Отанымызды неміс фашистерінен қорғауға атсалысып, соғыстың алғашқы күндерінен жаумен бетпе-бет келді. Олардың ішінде 1940 жылы техникумды бітірген түлек Н.Козенков неміс басқыншыларының алғашқы шабуылдаған күндерінде Брест ауданы Черешко стансасы маңында шекарада шайқаста болып, қақтығыс кезінде жарақат алады. Шекара комсоргі болған ол елге оралмады. Төртінші курс оқушысы Н.Шеруимов өз еркімен майданға аттанды. Чуйков армиясының рота командирі, әскери шені —капитан. Сталинград түбіндегі шайқасқа қатысқан, кейін батальон командирі болды. Ерлігі үшін орден, медальдармен марапатталды, 1945 жылы Книгсберг түбіндегі шайқаста ерлікпен қаза тапты.

В.Улитичев қызыл әскер қатарына 1939 жылы шақырылған. 1942 жылы Смоленск жерінде «Орталық» деп аталатын  гитлерлік армия тобы орналасқан жерге кеңес әскерінің бір топ десант-парашютистері түсірілген. Солардың ішінде Виктор да бар еді. Бес ай бойы Смоленск партизандарымен бірлесе отырып, неміс басқыншыларына жойқын соққы берген ол Смоленск облысы Пречистое деревнясының маңында шайқаста оққа ұшып, қаза табады. Қаһарман жауынгерлік ерлігі үшін В.Улитичев, А.Невский басқа да ордендерімен марапатталған. Қаза тапқанда Виктордың жанында «Қызыл  жұлдыз» ордені мен қанға боялған партиялық билеті жатыпты.

Н.Старченко — әуе күштерінің гвардия капитаны, 1945 жылы Мәскеу қаласында жеңіс шеруіне қатысты.

Соғыстың алғашқы айларында КСРО-ның батыс бөлігіндегі көптеген ірі кәсіпорындар, мәдени және ғылыми оқу орталықтары оңтүстік-шығысқа көшірілді.

1941 жылы Ақтөбе қаласына Орлов, Воршиловград, Воронеж, Одесса теміржол техникумдары көшіріліп әкелінді. Оқу орындарының материалдық-техникалық, оқытушылар құрамын сақтап қалу мақсатында Орынбор  теміржол басшысы Ерогов батыс өңірден көшірілген техникумдарды Ақтөбе теміржол қозғалыс техникумына біріктіруге   бұйрық берді.

Екі күн ішінде көшіріліп әкелінген техникумдардың студенттерін жатақханаларға орналастыру тапсырылды. Соғыс оты тұтанған сол бір кезде халықтың өмір сүру жағдайы мен техникумда сабақтың  жүргізілуі өте қиын уақыттарды бастан кешіріп жатты. Сонымен қатар қалада жағармай, жатақхана жетіспеді, кей кездері техникум асханасында нан да болмай қалды. Барлық өнімге карточкалық жүйе енгізілді. Техникумның барлық студенті оқуларын  бітіре алмады, себебі оларды әскер қатарына жиі шақырып жатты.

Бірақ ешбір қиындыққа мойымай, техникумда сабақ  үш кезеңде жүргізіле берді. Соғыс уақытында техникум студенттері майданда да, тылда да ерлік көрсете білді. Майданда жарақат алған солдаттарға ауруханаларда кітаптар, газеттер оқып берілді және ағайындарына хат жазуға көмек берілді, әртүрлі концерттер ұйымдастырылды. Қалаға санитарлық пойыздар мезгілсіз келе бастады. Көмек беруге стансадан дабылдар қағылды. Пойыздарды күтіп, жаралыларды госпитальдарға орналастыруға техникум оқытушылары мен студенттері  қол ұшын берді. Техникум оқытушылары өндірістік тәжірибе уақытында көмір түсіруге арналған теміржол желісін салуға көмектесті. Қыс айларында станса жолдарының қарларын тазалауға шықты. Қалаға жағар отын келе бастады. Пойыздардың жүру кестесі үзілмеді. Техникум оқытушылары мен студенттері Ақтөбе қаласының ферроқорытпа зауыты құрылысына және көптеген қаланың негізгі құрылысына  араласты. Жазғы уақыттары колхоздарда егін жинауда белсенділікпен жұмыс жасады.

1942 жылы техникум басшылығының өкімімен майдандағы солдаттарға арнап сыйлықтар дайындалып және әскери техникалар жасауға ақшалай көмектер жіберілді. Студенттерге оқу-тәрбие, еңбек жұмыстарын үйретуде техникум директоры П.Платонов, оқытушылар Д.Гребенкин, А.Волков, А.Завьялов, А.Некрасов, шеберлер Ф.Палько, М.Братченко және басқалары да аянбай еңбек етіп, қызмет жасады. Кеңес үкіметі уақыт өте бере жеңіске жететінімізге сенді және еліміздің күре тамыры болып табылатын теміржол саласына қай кезде де мамандар керек екенін ескере отырып, соғыста зардап шеккен бекеттерді, жолдарды қалпына келтіру үшін мамандар дайындауды қолға алды.

Техник-құрылысшы мамандарының тапшылығына байланысты техникумда тасымалды ұйымдастыру мамандығы 1949 жылға дейін  уақытша тоқтатылды.

Орынбор теміржол басшысы Ерогов Ақтөбе қаласы №45 теміржол мектебінің 8-9-10 класс оқушыларын техникумның Жол шаруашылығының құрылысы және пайдалану бөліміне қабылдап, техник-жолшы мамандығын дайындауға бұйрық берді. Арнайы топтар ұйымдастырылып, оқытылды. Бұл топтарға басқа сала мамандары да тартылды. Студенттер жалпы пәндермен бірге әскери дайындықты оқыды, қыз балалар санитарлық көмек беруді үйрене бастады. Техникумдағы бұл жеделдік тек майданға көмек деп қаралды.

1944 жылы теміржол құрылысы және жол шаруашылығы мамандығының 80 түлегі батыс өңірде зақымданған теміржолдарды қалпына келтіруге жіберілді. Неміс басқыншыларының  Мәскеу, Ленинград, Кавказ шайқастарында жеңіліске ұшырағанынан кейін халықтың жүрегінде жеңіске деген үміт ұялай бастады. Қиын да ауыр, қайғылы уақытты халық көтере білді.  Барлық ел жеңіс таңын асыға күтті.

Ел асыға күткен уақыт та келді. Техникум оқытушылары, студенттері мен түлектері майданнан жеңіспен орала бастады. Олар капитан-танкистер Л.Абрамов, Д.Гузь, Д.Рапота, Г.Колядко, Н.Старченко, лейтенант А.Суховерхов болатын.

А.Суховерхов барлау взводының командирі болды. Соғыстан оралған соң техникумда ұзақ жылдар бойына оқытушылық қызмет атқарды.

Талай боздақ соғыстан оралмады.  Олар Отанымызды жаудан азат ету жолында  жандарын құрбан етті.

Әрбір Ұлы Жеңіс мерекесінде колледж ұжымы барлық ардагермен үнемі кездесулер ұйымдастырып келді.

Колледж мұражайында 1941-1945 жылдары ел қорғауға аттанғандардың тізімі сақтаулы.

Жеңіс жолында жандарын қиған ерлеріміз ешқашан да ұмытылмайды, олардың  ерлігі біздің жүрегімізде мәңгілік сақталады.