Тұтынушының 35,1 миллион теңгесі қайтарылды, — дейді облыстық тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаментінің басшысы Жұмамұрат АЛДАШЕВ.

СҰХБАТ

— Өткен жылдың маусым айында тұтынушылар құқықтарына қатысты заңдарға толықтырулар мен тұтынушы шағымдарын қараудың 3 сатылы жүйесі енгізілді. Осы орайда енгізілген жаңа өзгерістер нәтиже беріп жатыр ма?

—  Бұл жаңа енгізулер мен тұтынушы шағымының қаралуы  оң нәтиже беруде. Себебі, бұрын құқығы бұзылған тұтынушы сатушыға, орындаушыға немесе қызмет көрсетушіге наразылық жазуы тиіс болатын, он күн күтеді, жауап бермесе, сотқа шағымдану арқылы құқығын қорғайтын еді. Ал енді, тұтынушы шағымы 3 сатыдан өтетіні заңды түрде бекітілген.

Мұнда бірінші кезеңде сатушы міндетті түрде тұтынушылардың шағымдарын өз еркімен немесе дауларды сотқа дейінгі реттеу субъектілері арқылы  қарауға тиісті болады. Яғни даулы мәселе, «қазір және осында» қағидаты бойынша қысқа мерзімде аз шығынмен шешіледі,  кәсіпкерлерге тұтынушылардың шағымдарын сотқа дейін өз тараптарынан шешуге мүмкіндік беріледі.

Екінші сатыда арыз-шағымдар уәкілетті органға жіберіледі. Сатушылар бұзушылықтарды  өз еркімен жоюдан бас тартқан жағдайда әкімшілік жауапкершілікке тартылады.

Үшінші кезеңде, әрине, тұтынушының сотқа арыздануға құқығы бар. Яғни сот тұтынушы мен сатушы арасында өзара тиімді келісімі жоқ дауларды ғана қарайды.

Осылайша арыз-шағымдардың басым бөлігі бірінші кезеңде қаралады, яғни тұтынушы сатушымен келіссөз түрінде мәселесін шешеді. Мұнда сатушының   қоғам алдындағы әлеуметтік жауапкершілігі артады және тұтынушының материалдық жағын жоғарылатуға жағдай жасайды.

— Енді өткен жыл нәтижелерін талдап қарасақ. Сіз басқаратын департаментке шағымдар негізінен қандай салалар бойынша түсті және олардың шешімі туралы айтып берсеңіз.

— Бір жыл ішінде біздің департамент 680 тұтынушыдан түскен арыз-шағымды қарады. Олар жазбаша түрде, телефонмен хабарласу, мекенжайға келу арқылы, сондай-ақ іске қосылған  телеграмм бот каналы және әлеуметтік желілермен түскен өтініштер мен сұрақтар. Жүргізілген  жұмыстардың нәтижесінде 324 (47,6%-ы) тұтынушыға заңнамалық талаптармен кеңес берілді, 117 (17,2%-ы) тұтынушының өтініштері құзыретті мекемелер қарауына  қайта жолданды, ал 239 тұтынушының өтініші оң шешілді, бұл түскен өтініштердің 35,1%-ын құрайды.

Шағымдар сипаты бойынша әртүрлі: сауда саласы, тұрмыстық қызметтер, қоғамдық тамақтану, қаржы қызметі, байланыс, электронды сауда, туристік, транспорттық қызмет, білім және  медицина салалары, сонымен қатар халықты  әлеуметтік қорғау мен құқық қорғау мәселелері.

Қаралған өтініштер мен шағымдар басым бөлігі, яғни жартысына астамы бөлшек саудаға қатысты. Онда тұтынушылардың сапасыз тауар немесе қызмет сатып алу, заң бойынша 14 күн ішінде тауарды қайтару немесе ауыстыру құқығының бұзылуы, тұтынушылардың наразылық шағымына сатушылардың, қызмет көрсетушілердің заңнамалық тәртіппен жауап бермеуі жайлары қаралды.

— Тұтынушылар құқығының бөлшек саудаға қатысты, оның ішінде заңды түрде қаражатын қайтарып алу мәселесі қалай шешілді?

— Департамент қызметінің тұтынушы шағымдарын қарау барысында заң аясында құқығын түсіндірумен қатар, наразылық жазып беруге көмек көрсетіледі. Наразылықта «Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы» ҚР Заң талаптарының тұтынушы шағымының сипатына қарай, тұтынушы құқықтары мен сатушының (дайындаушының, орындаушының) міндеттері мен тұтынушы құқығы көрсетіледі. Сонымен қатар кәсіпкерлердің  наразылыққа жауап берудің міндетті екендігі, 10 күн мерзімде жауап бермеген жағдайда әкімшілік жауапкершілікке тартылатыны жөнінде түсінік беріледі. Нәтижесінде 235 тұтынушының құқығы шағым қараудың бірінші сатысында дұрыс шешімін тауып, 2020 жыл қорытындысы бойынша 35,1 миллион теңге қаражаты қайтарылды.

— Елімізде пандемияға қатысты төтенше жағдай жариялануына байланысты тұтынушылардың қандай шағымдары қаралды және мәселе қалай шешілді?

— 2020 жылы төтенше жағдайға байланысты тұтынушылардың өткізілмеген шара үшін туризм қызметін алмаған кезде, жойылған әуе рейстері үшін ақша қаражатын қайтару деректері бойынша шағымдары қаралды. 22 тұтынушының «СКАТ», «ЭйрАстана»,  «КазахЭйр», «ФлайАрыстан» авиакомпаниялары тарапынан қаражаттары толығымен және мейрамханалармен өткізілмеген шаралары бойынша  14 адамның 5 миллион 710 мың теңге қаражаты қайтарылды.

— Тұтынушылар шағымдарын елемеген кәсіпкерлердің жауапкершілігі  туралы нақты түсіндіріп өтсеңіз.

— ҚР «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Заңының 42-4-бабына сәйкес  құқықтары мен заңды мүдделері бұзылған тұтынушы  өзіне келтірілген залалды немесе зиянды ерікті түрде өтеу туралы наразылықпен сатушыға (дайындаушыға, орындаушыға) жүгінуі тиіс. Сатушы (дайындаушы, орындаушы) наразылықты қарап, наразылықты алған күннен бастап он күн мерзім ішінде құжатпен негізделген дәлелді жазбаша жауап беріп және ұсынылған жауапқа дәлелді құжаттың көшірмелерін қоса ұсынуға  міндетті. Егер белгіленген мерзімде жауап бермесе, тұтынушының біздің департаментке шағым жасауға құқығы бар. Тиісті бекітілген талаппен кәсіпкерлерге қатысты тексеру ашып, егер тұтынушының құқықтары мен заңды мүдделерін бұзушылықтары анықталған жағдайда бірінші кезекте «Әкімшілік құқықбұзушылық туралы» ҚР Кодексінің 190-бабына сәйкес, «Ескерту» түрінде, ал жоғарыда жасалған іс-әрекеттер, әкiмшiлiк жаза қолданылғаннан кейiн бiр жыл iшiнде қайталанса, 10-нан 50-ге (29170-145850 теңге) дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салынады. Айыппұл мөлшері  микро, орта және ірі кәсіпкерлік субъектілеріне қатысты белгіленеді.

Атап өтетін жайт, қазіргі уақытта Президент Жарлығына сәйкес департамент микрокәсіпкерлік субъектісіне жататын кәсіпкерлерді тексеруге мораторий жарияланғанына байланысты тексеруге құзыретті емес.

— Қабылданған Заңның жаңа өзгерістеріне сәйкес департамент тарапынан кәсіпкерлерге тұтынушы құқығын бұзушылықтары бойынша шаралар алынды ма?

— 2020 жылдың қазан-желтоқсан айында департамент қызметінің кәсіпкерлік субъектілеріне тексеру жүргізуіне негіз болатын тұтынушы наразылығына белгіленген мерзімде жауап бермеген жағдайы бойынша 2 өтініш түсті. Нәтижесінде орта кәсіпкерлік субъектісіне 1 тексеру жүргізіліп, қорытындысы бойынша ҚР «Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодексінің» 190-бабы, 5-бөлігінің 3-тармағының заңбұзушылығы анықталуымен «Ескерту» түрінде әкімшілік шара қолданылды. Екінші өтініш бойынша заңбұзушылыққа жол берген микрокәсіпкерлік санатына жататын кәсіпкерлерге тексеру жүргізуге мораторий енгізілуіне байланысты шаралар алынбады.

— Талап бойынша сауда орындарында тұтынушыларға арналған ақпараттық стендтерде қандай мәліметтер болуы керек?

— ҚР «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Заңының 26-бабына сәйкес  сатушы өзінің атауын (фирмалық атауын), орналасқан жерін (заңды мекенжайы мен телефон нөмірін), жұмыс режимін, тауарды өткізу шарттарын, сондай-ақ сатушының тауарды сату кезінде тауарды сатып алу фактісін растайтын құжатты немесе тауарды сатып алу кезінде жасалған шартты беру міндеті туралы ақпараттарды қазақ және орыс тілдерінде тауарды өткізу орнында орналастырып, көрсетілген ақпаратты тұтынушының назарына жеткізуге міндетті. Сондай-ақ Заңның 33-2 бабына сәйкес сатушы тауарды өткізу орнында уәкілетті органның және тұтынушылық дауларды сотқа дейінгі реттеу субъектілерінің байланыс деректерін (мекенжайы мен телефон нөмірін), сондай-ақ тұтынушының өзінің бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін оларға немесе сотқа жүгіну құқығы туралы ақпаратты орналастыруға міндетті екені көрсетілген. Көрсетілген тиісті ақпараттар  тұтынушыларға арналған  «Ақпараттық стендтерде» (Тұтынушылар бұрышында)  орналастырылады.

— Облыста бұл бағытта қандай жұмыстар жүргізілуде?

— Тұтынушылар құқықтарын қорғау бағытында қоғамдық бірлестіктер тарапынан бірқатар жұмыстар жүргізілуде. 2020 жылы қоғамдық бірлестіктер ірі сауда орталықтарында, жабық базарларда, жанар-жағармай құю бекеттері, медициналық орталықтарының басшыларымен тұтынушы құқығына қатысты сатушы (дайындаушы, орындаушы) міндеттері туралы түсіндіру жұмыстарын жүргізді. Нәтижесі бойынша 117 ішкі сауда субъектілерінде «Тұтынушылар бұрышы» орнатылды.

Жалпы департамент қызметкерлері былтыр тұтынушылар құқықтары бойынша 78 іс-шара жүргізді, онда баспасөзде, телеарнада сұрақ-жауап, сұхбат, нақты мәселеге қатысты түсіндірулер жарияланды. Облыстың Алға, Қарғалы, Ойыл,  Қобда, Ырғыз аудандарының білім саласының қызметкерлерімен онлайн семинар өткізілді, 4 жоғары және орта арнаулы оқу орындарының студенттеріне лекция оқылды. Департаменттің әлеуметтік желілерінде 524 тұтынушы құқығына қатысты жарияланым орнатылды.

— Тұтынушылар сіздерге қалай хабарласа алады? Департаменттің мекенжайы мен байланыс телефонын  атап өтсеңіз.

— Біздің департамент Ақтөбе қаласы Маресьев көшесі, 89-үй, 303-бөлмеде орналасқан. Байланыс телефонымыз: 54-81-20, 54-81-26. Әр айдың екінші сәрсенбі күні сағат 9.30-12.30 –да  жеке қабылдау жүргіземін. Сонымен қатар тұтынушылар еgov порталы, телеграмм бот @kzpp_bot, инстаграм dzpp_aktobe, faceboоk dzpp_aktobe әлеуметтік желі арқылы өтініштерін жолдай алады.

Сұхбаттасқан Н.ӘБДІЛДАҰЛЫ.