Билік

Қазақстан алға баса береді. Біз жеңіске жетеміз

Елбасының елімен етенелігі кеше, 13 қарашада өткен тікелей тележеліде тағы да тамаша танылды. Бұл жүздесу ел халқының ертеңгі күнге сенімін нығайта түсті.

Нұрсұлтан НАЗАРБАЕВ:

Қазақстан алға баса береді. Біз жеңіске жетеміз

Еңбек жолын жан-жағын  қып-қызыл  жалын қоршаған қайнаған ортада металл құюдан бастаған, жастайынан жұмысшы ортаның көрігінде шыңдалып, қалың халықтың арасында өскен, бір бойында Шығыс пен Батыстың, екі қоғамның, екі экономикалық жүйенің барлық қырлары қатар қабысқан Нұрсұлтан Назарбаевтың әлем саясаткерлері арасындағы айшықталып тұрар айрықша қасиеті – елімен ерекше етенелігі. Қазақстан Президенті кешегі кеңестік кезеңнің өзінде бұқарамен байланысқа барынша көп көңіл бөліп, халықпен бірге тыныстауды өмірлік ұстанымына айналдырған. Тәуелсіздік таңы атқан алғашқы күндерден бастап Елбасымыз ел жұртшылығымен жүйелі түрде жүздесіп келеді. Кейінгі кезеңде Президенттің халықпен кездесулері жаңа заман ашып берген жаңа технологиялық мүмкіндіктерге байланысты айрықша ауқымға ие болды.

13 қарашада Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев тікелей желіде ел халқымен жүздесті. Алдын ала барлық бұқаралық ақпарат құралдары арқылы хабардар етілген тікелей желіге жұртшылық өз сауалдарын www.akorda.kz  веб-сайтына,  www.lіne.gov.kz веб-сайтындағы “Сұрақ қой”, “Бейне-сауал” бөлімдеріне, тікелей желідегі  vopros@akorda.kz электронды поштасына, Қазақстан бойынша (7172) 555-777 ортақ телефонына, 1111 нөміріне SMS хат жіберу арқылы жолдай алды. Осылайша кешегі тікелей желі бүгінгі байланыс құралдары арқылы жұртшылыққа компьютерді кең пайдалануды үйреткенімен де құнды дей аламыз. Тікелей эфирдің ерте бастан хабарландырылуы жұртшылықтың оған алдын ала дайындалуына да жағдай жасады. Мұның өзі халықтың ерекше белсенділігін туғызды. Екі аптаның ішінде тікелей желінің веб-порталына 40 мыңнан астам сұрақ түсті – бұл 2007 жылғы Президент Интернет-конференциясында қойылған сұрақтардан сегіз есе артық.

Нұрсұлтан Назарбаев кеше кешкі 18.00-ден бастап үш сағат бойы еліміздің барлық аумағына хабар тарататын жеті телеарна, Интернет жүйесі және Қазақ радиосы ар­қылы тікелей эфирге шығып, қазақс-тандықтардың көкейіндегі көптеген сұрақтарына жауап берді. Теледидардағы тікелей эфирді «Хабар» агенттігінің журналистері Федор КУРЕПИН мен Арман БАЛТАБАЙҰЛЫ жүргізіп отырды.

Президентке койылатын сауалдар қазан айының 30-ынан бастап барлық байланыс жүйелері арқылы жинақталған. Тікелей эфир басталған сәтте Елбасына келіп түскен сұрақтарды тіркеп отырған жалпыреспубликалық. Кул-орталықтың (Call-орталық) жұмысынан хабар берілді. Қазақ­стандықтардың Нұрсұлтан Әбішұлымен байланысуға үлкен көңіл бөліп, қатты ден койғаны тікелей эфир басталмас бұрын-ақ 32 500 сауал жолдағанынан-ақ айқын көрінді. Олар туралы баяндаған журналист Айгүл Мүкей статистикалық қорытындылаудың нәтижесінде қазақстандықтарды қандай сұрақтардың көбірек толғандыратыны туралы айтты.

Бірінші кезекте азаматтарымызды әлеуметтік қорғау мәселелері алаңдататыны аңғарылды. Сұрақтардағы екінші орында тұрған үлкен мәселе тұрғын үй құрылысы мен тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығының мәселелері екендігі белгілі болды. Түрлі заң бұзушылықтар мен құқық тәртібінің мәселелері де қазақстандықтарды аз алаңдатпайтыны байқалды. Бұл саланың сұрақтары үшінші орындағы топты құраған. Білім беру мен ғылым мәселелері де азаматтарымызды аз толғандырмайды екен. Бұл саланың сұрақтары төртінші топты құраса, денсаулық сақтау мәселелеріне байланысты сұрақтар бесінші орынға орналасқан. Сонымен бірге, журналист Интернеттің арнаулы порталында халықтың ойынан шыққан рейтингі ең жоғары сұраққа дауыс беру жүргізіліп жатқанын, тікелей эфирдің соңында ол сұрақтың жарияланып, оған Президенттің жауап беретінін жеткізді.

Айта кететін жәйт, сұрақтар еліміздің барлық аумағынан ғана емес, шетелдерден де келіп түсіп жатты. Екі сағат елу минөтке созылған тікелей эфир барысында Нұрсұлтан Назарбаевқа барынша өткір әрі маңызды сұрақтар қойылды. Тікелей эфир барысында Мемлекет басшысы халықпен сан-салалы өмірдің көптеген қырлары жөнінде әңгімелесті деп айтуға болады. Қазақстандықтардың Президентпен жауаптасуға деген үлкен ықыласын екі сағатта екі мыңға жуық сұрақ түсуінен-ақ аңғаруға болатын еді.

Кул-орталықтан ең қызықты сұрақтарға дауыс берудің қорытындысы да баян етілді. Ең маңызды сұрақ Гүлден Әбділдинаның балабақша туралы сауалы болып шықты. Ал екінші орында Владимир Буллердің «Қуат» корпорациясының үлескерлерге салып жатқан нысандарының қашан бітетіндігі және үшінші орындағы сауал Елбасының спиртті сусындардың қайсысын қалайтынын білгісі келген Бауыржан Әбілдаевтың сұрағы деп танылды. Бұлардың бәріне де Президент байсалды жауап берді.

Елбасына арналған алғашқы сұрақтың мәні Қазақстандағы “Жол картасы” үлкен рөл атқарғандығы, осы бағдарлама алдағы кезде жалғасын таба ма дегенге сайды.

Мемлекет басшысы “Жол картасына” Ұлттық қордан 1,5 миллиард доллардай қаржы жұмсалғанын айтты. Мемлекеттік қолдау жұмыс орындарын жаппай қыс­қартудың алдын алуға, оған қоса рес­публика бойынша 320 мыңдай жаңа жұмыс орындарын ашуға мүмкіндік берді. 93 мың қазақстандық екінші мамандықты тегін игеріп шықты. 2900 шақырым жол, 2300 аурухана мен мектеп жөнделді. Бұл – үлкен істің басы ғана. Келесі жылдың бюд­жетінде “Жол картасын” жүзеге асы­руды жалғастыруға ірі қаржы бөлу көз­делген. Нұрсұлтан Әбішұлы сонымен бірге бұл істегі басымдықтардың сипаты бір­шама өзгеретінін – ақша енді орта­лықта да, облыс орталықтарынан шалғай жатқан елді мекендерде де жаңа өндіріс орындарын ашуға жұмсалатынын айтты.

Осы арада өңірлермен тікелей байла­ныс басталып та кетті.

Алматыда, телестудиядағы журналист Қымбат Хангелдинаның жанында Қаржы­герлер қауымдастығының өкілдері, кәсіп­керлер тұр. Олардың сұрағы, әрине, қар­жы саласына қатысты. Кәсіпкер Әділ Әміров шетелдік инвесторлар біздің банктерді өздерінің бақылауына алып қоймай ма деген қаупін білдірді.

Біз расында да банк секторымызда қиын жағдайды бастан кештік, деді Пре­зидент. Өткен ғасырдың 30-шы жыл­дарын­дағы Америкада болып өткен ұлы күйзелістің жай-жапсарын зерттей келе, мемлекет бірінші банктің банкроттығына жол бергеннен кейін-ақ берекесіздік бас­талғанын көреміз. Біз бұған жол беріп қоя алмайтын едік. Сондықтан да Ұлттық қор­дан 480 миллиард теңге бөлініп, осы арқылы мемлекет елдің жүйе құраушы төрт банкінің капиталына енді. Қазіргі таңда қаржы жүйеміз қалыпқа түсті. Әри­не, күрделі мәселелер әлі де бар. Әйтсе де, ахуал нашар деуге болмайды – банк­тердің негізгі капиталы 1,5 пайызға өсті, экономиканы несиелеу 7,6 пайызға артты. Ал шетелдік инвесторлардың ықпал ету мүмкіндігіне келсек, мемлекет шетелдік банкирлердің жүйе құраушы банктерге ие болуына жол беріп қоймайтыны анық.

– Әлемдік рынокта ахуал күрделі күйде тұрған кезде, валюта архитектурасы қалыпқа түспеген жағдайда Қазақстанды не күтіп тұр? Президент өзінің “Дағ­да­рыс­тан шығудың кілті” және “Бесінші жол” атты мақалаларында осы жайларға тоқ­талған болатын. Қазақстанды ұлттық валютаның тағы бір құнсыздануы күтіп тұр­ған жоқ па? – Айдос Демешев осын­дай сұрақ қойды.

– Рецессия жағдайында біз өз валю­тамызды құнсыздандырып дұрыс жаса­дық, деді Нұрсұлтан Әбішұлы. Бұл біздің экономикамызға, әсіресе, экспортқа лайықталған кәсіпорындарға көмектесті. Мен бұл жайында әлемнің жетекші елде­рінің көшбасшылары танысып шыққан мақалаларымда айтқанмын. Осыдан 60 жыл бұрын қалыптасқан қаржы жүйесі барлық кезде бірдей жұмыс істей алмай­ды, өйткені, әлемнің өзі өзгеріп барады. Сондықтан қазірдің өзінде өңірлік валю­таларды дүниеге әкелу үдерісі басталды. Әрине, әділетті валютаны жасау мәселесін тез шешудің сәті түсе қоймас. Әйтсе де, бұл мәселені күн тәртібіне қоя беру керек. Ал ақшаны құнсыздандыруға келсек, қазір олай етуге себеп жоқ. Елдің алтын-валюта резервтері өсіп келеді, инфляция деңгейі өткен жылғыдан төмен.

Тікелей желінің порталынан алынған тағы бір сұрақ тексерулерге мораторий жариялау, салық салмағын жеңілдету, ресімдеу мен есеп беруді оңайлату мәсе­лелеріне арналды.

– Кеше ғана, “Алтын сапа” сыйлы­ғын тапсыра тұрып, мен осы мәселені көтерген болатынмын, деді Елбасы. Әкім­шілік кедергілерді азайту жөніндегі жұмыс ұдайы жүргізіліп келеді, соның нәти­жесінде елде бизнес ахуалы түпкілікті түр­де жақсаруда, біз бұл көрсеткіш бойынша 71-ші орыннан 63-ші орынға көтерілдік. Бүгінде Қазақстанда 720 мың компания бар, оларда екі миллион адам жұмыс іс­тейді. Бұл өзінен өзі сөйлеп тұрған сан. Әрине, тек қана “Жол картасын” жүзеге асырумен біз барлық проблеманы шешіп тастамаймыз. Бірақ, ең бастысы – осы бағыттағы жұмыстың жалғасып жатқан­дығы.

Жүргізуші Федор Курепин тікелей желі порталынан кәсіпкер Александр Мат­цискийдің кәсіпкерлер құқын кейбір шенеуніктер тарапынан бұзу жағдайлары кездесетіндігі жөніндегі сұрағын келтірді. Ол Балқаш қаласында гараж салған, жер комитетінен рұқсат алған, әкімдік ешқан­дай кінә артпаған, ал гараж салынып бол­ған кезде кейбір шенеуніктер оны алып қоюға ұйғарған. Кәсіпкер әділдікке қолын жеткізе алмай-ақ келе жатыр. Рейдерлік әрекет, бизнесті тартып алу жөнінде сөз ететін осыған ұқсас басқа да хаттар бар.

Елбасы өз пікірін кесіп айтты: қоғам­ның бір дертіне айнала бастаған рей­дерлікпен аяусыз күресу керек. Мұндай әрбір факті бойынша Бас прокуратура тексеру жүргізіп, шағымдарда көрсетілген заң бұзу жағдайлары анықталатын болса, онда бизнес иелерінің құқын қалпына келтіруге қажетті барлық шараларды жүзеге асыру керектігін тапсырды. Бір назар аударарлығы, рейдерлік фактілері бар жерде өзінің қызмет бабын, мүмкіндігін пайдаланатын шенеунік те пайда бола кетеді.

– Егер заңнаманы өзгерту қажет болса, онда тиісті өзгерістерді жасайық, – деді Нұрсұлтан Әбішұлы.

Сол сәтте-ақ жұмыс орнынан тікелей эфирге қосылған Бас прокурор Қайрат Мәмидің жауабы да нақпа-нақ, көкейге қонымды шықты. – Нұрсұлтан Әбішұлы, Сізге жолданған шағымдардың барлығы бойынша тез арада тексерулер жүргізіледі, онда көрсетілген жайлар анықталғанда шағым иелерінің бұзылған құқықтарын қалпына келтіру үшін барлық шаралар жүзеге асырылады.

Мынаған назар аудару маңызды: Президент Бас прокурорға “Тікелей желі” аясында келіп түскен әрбір шағымға, әрбір арызға аса мұқият қарауды, анықталған жайлар бойынша барынша қатаң шаралар қабылдауды тапсырды.

Қызылорда облысындағы зейнеткер Жамал Ақпанбетова Мемлекет басшысы­на жасы егде кісілердің мемлекет зейнет­ақы көлемін ұдайы өсіретініне үйреніп қалғанын жазыпты. Сонымен қатар, ол кісі дағдарысқа байланысты бюджеттен жа­салатын төлемдер, соның ішінде зей­нет­ақы қысқармай ма деген қаупін білдіреді.

Нұрсұлтан Назарбаев өз жауабында мұндай қауіпке орын жоқтығын айтты. Біз зейнетақы мөлшерін дәйім ұлғайтып келеміз, деді Елбасы. Бұл біздің эко­но­микамыздың дұрыс бағытта дамып келе жатқандығының арқасы. Қандай да бір қысқарту жөнінде әңгіме болуы  мүмкін емес. Сондықтан келесі жылдың бюд­жетінде зейнетақыны 25 пайызға өсіру көзделген. Биыл да оның 25 пайызға өске­нін білесіздер. Ал бүкіл әлемде бас­қаша жағдай қалыптасып отыр: талай елдер бюджетте қаржы жетпегендіктен зейнетақыны қысқартуда, ал бюджет саласы қызметкерлерінің жалақысын тіпті азайтып жатыр. Біз болсақ, дағдарысқа қарамай, зейнетақыны өсіру үстіндеміз, 2012 жылға қарай, егер бәрі ойымыз­дағыдай болса, зейнетақы мөлшері 2,5 есе ар­тады. Мемлекет келесі жылдың 1 қаң­тарынан бюджет саласы қызметкерлерінің жалақысын өсіруді де жоспарлап еді, алай­да, дағдарыс бұл жоспарға өзінің түзетуін енгізді, сөйтіп, ол мерзім жылдың екінші бөлігіне ауыстырылды, деген Елбасы мұның өзі түпкілікті шешім емес екендігін де айтты. Бәрі де экономикалық ахуалдың алдағы кезде қалай қалыптаса­тынына байланысты. Қалай болғанда да зейнеткерлердің мазасыздануына негіз жоқ, деп кесіп айтты Президент.

Қостанайлық диқан Ибраш Естаев мем­лекет шаруаларға астықты сатуға көмектесе ме деп сұрады. Елімізде биыл рекордтық – 23 миллион тонналық астық жиналғаны белгілі.

Мемлекет басшысы Азық-түлік кор­по­рациясына диқандардан бес миллион тон­на астық сатып алуға тапсырма беріл­ген­дігін айтты. Қазірдің өзінде бір жарым мил­лион тонна астық белгіленген баға бой­ынша сатып алынды. Оған қоса мем­лекет қашанда резервте мол астық ұстай­ды, ол да тауар өндірушілерден сатып алы­нады. Үкімет Президенттің тапсыр­масы бойынша қазір бидай базарларын елімізден тысқары жерлерден де іздестіріп жатыр, атап айтқанда, Қытаймен, араб елдерімен келіссөздер жүргізілуде.

Тікелей желінің жұмысына жастар жағы да белсене қатысты. Павлодарлық Диана Балаханова келесі жылы оқуын бітіреді екен, әйтсе де мамандығы бойын­ша жұмыс табатынына онша сенімді емес. Ол  жас мамандардың жұмысқа орнала­суына мемлекет көмектесе ме деп сұрады.

– Жақсы маман қай кезде де бағалы, – деді Президент. – Алайда, нарықтық экономикаға көшкен елдерде ешкім де оқу бітірген жастарды жұмысқа орналас­тырумен айналыспайды. Оның есесіне таңдаулы университеттер дипломдарын алып шыққан мамандар үлкен сұранысқа ие, жұмыс берушілер олардың бағасын, мысалы, Гарвард, Оксфорд, Сорбонна не­месе Вашингтон университетін бітіру­ші­нің құны қанша екенін біледі. Біздің ҚМЭБИ, ҚБУ, әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік университеті сияқты оқу орындарымыздың бітірушілері де жұмысты тез табады, кейде тіпті олардың 4-ші, 5-ші курстарының студенттері жұ­мыс істеп жатады, – деді Нұрсұлтан Әбіш­ұлы. Президент мемлекет жоғары оқу орындарын мемлекеттік гранттар бойынша бітірген студенттерге ғана қолдау көрсетуге тиіс екендігін айтты. Ал мемлекеттік гранттар ең қажет маман­дықтарға ғана бөлінуі керек…

Мемлекет басшысына қойылған келесі сұрақ медицина мәселесіне арналды. “Республикада қолжетімді бағамен сатылатын отандық дәрі-дәрмек өте аз. Қазір саудада тек шетелдік дәрілер, олар өте қымбат”, делінген сұрақта.

– Расында да, солай, – деді Прези­дент. – Біз препараттардың 90 пайызын шет­елден әкелеміз, жалпы құны 900 мил­лион долларды құрайды. Сондықтан да қазір Денсаулық сақтау министрлігі дәрі-дәрмектер сатуды бір орталықтан үйлес­тірумен айналысып жатыр. Ұзақ бола­шақта, 2014 жылға қарай ішкі қажетті­лік­тің тең жартысын отандық препараттар есебінен өтеуге қол жеткізу мақсат етіліп отыр. Бұған мүмкіндік бар. Бүгінде Аста­на мен Шымкентте фармацевтика фаб­рикаларын салу мәселесі пысықталуда. Шымкентте дәрі-дәрмек шығару дәстүрі бұ­рыннан бар. Әрине, сатып алмаса бол­майтын дәрілер де жеткілікті. Алайда, бұл арада сапаны да, алып-сатарлықты жою­ды да бақылауда ұстау керек. Мемлекет осы істе белсенді қимылдауға тиіс.

Тараз қаласынан соғылған қоңырау дауысы мазасыз естілді. “Менің ұлымның жасы 15-те, мектептен қайтып келгенше жүрегім орнына түспейді. Таразда жас­өс­пірімдердің қылмыс жасауы қатты алаң­датады. Жоғары сынып оқушыларының талайы қылмысты топтарға біріккен, мек­теп пен мектеп, аудан мен аудан болып төбелесіп жатады. Мен өз аты-жөнімді әдейі айтпай тұрмын, өйткені менің бұл шағымымнан ұлыма зиян тие ме деп қорқамын”, дейді әбіржіген әйел үні.

Мұндай мәселелерді жергілікті орган­дар, әкімдіктер мен құқық қорғау орган­дары қарауы керек, деді Президент. Жас балалар арасында жанжал шыға береді, бірақ ол қылмысты сипатқа ауыспауы керек. Нұрсұлтан Назарбаев сол арада Жамбыл облысының әкімі мен Ішкі істер министрін тікелей желіге қосуды тап­сырды.

Құрметті Нұрсұлтан Әбішұлы, біздің аймақтан Сіздің атыңызға түсіп жатқан сауалдарды бағдарлап отырмыз, деді Жамбыл облысының әкімі Бөрібай Жексембин: Денсаулық сақтау, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы және құқық қорғау мәселелеріне қатысты 400-ден астам сауал түсіпті. Біздің өңірден түскен барлық сауалдарға толық жауап беретін боламыз. Ал мына сауалға келсек, жақында ғана басылымдардың бірінде жасөспірімдер қылмысы туралы мақала жарияланған. Сауал қойған азаматшаны да түсініп отырмын. Бұл мәселе туралы облыстық прокуратура сараптама жасап, өткен 8-9 жылдың ішінде жасөспірімдер арасындағы қылмыстар екі есеге төмен­дегені байқалған. Мақалаға және жаңағы азаматшаның қойып отырған сауалына қатысты айтарым, прокуратура мақалада айтылған жасөспірімдер қылмысының негізсіз екенін анықтады. Бірді-екілі жасөспірімдерге байланысты қылмыстық фактілер бар. Оларға қатысты қылмыстық істер қозғалған. Бұларға байланысты жұмысты әрі қарай жалғастыра беретін боламыз.

Ішкі істер министрі Серік Баймағам­бетовтің айтуынша, бұл салада оңды өзге­рістер қазірдің өзінде байқалып отыр. Қылмыс саны 8 пайызға дейін төмен­деген. Ұйымдасқан қылмыспен күрес кү­шейтілген. Биыл ұйымдасқан қылмыстық топтардың 50 басшысы мен олардың екі жүзден астам белсенді қатысушылары қылмысты жауапкершілікке тартылған. Қазір Қазақстанда рэкетпен айналысып, елдегі қылмыстық жағдайды күрделен­діріп отырған тұрақты топтар жоқ. Бүгінде Президенттің тапсырмасы бойынша барлық облыстарда, ірі қалаларда мектеп инспекторлары қызметі енгізілді. Ұстаздар ұжымдарымен, қоғамдық құрылымдар­мен, үкіметтік емес ұйымдармен бірлесе қимылдай отырып, олар үлкен ауқымда алдын алу шараларын жүргізуде. Тамыз айында жасы кәмелетке толмағандарға сағат 22-ден таңғы 6-ға дейін түнгі көңіл көтеру мекемелерінде болуға тыйым салатын заң қабылданды. Нұрсұлтан Әбішұлы, Сіздің қылмысты құрықтауға байланысты берген тапсырмаларыңыздың бәрі де министрліктің тұрақты бақы­лауын­да, біз кәмелетке жасы толмаған­дардың арасындағы қылмыстың алдын алуға ерекше көңіл бөлетін боламыз, деп сендірді министр.

Тікелей желідегі келесі сұрақ Қазақ­стан армиясының жағдайына байланысты қойылды. Әскерде азаматтық борышын өтеп қайтқан жас адам өзін қоғамда еркінірек сезінетіні белгілі. Сонымен бірге бұл істе де түйіні тарқатылмаған мәсе­лелер табылады. Солардың бірі – әскер­дегі әлімжеттік. Қарулы Күштердің бүкіл жүйесін жетілдіруге қатысты мәселелер де бар.

Нұрсұлтан Әбішұлы мектептердің жоғары сыныптарында әскери дайындық мәселесі маңызды екендігін атап айтты. Қазіргі әлемде саны көп армиялардың қажеті шамалы. Ыңғайлы, ұтқыр, жақсы жабдықталған, әзірлігі мол армия керек. Сондықтан да біздің бүгінгі мақсатымыз – әскерлеріміздің жауынгерлік дайын­дығын одан әрі жақсарта түсу. Бұл орай­да, біріншіден, жауынгерлік кезекшіліктің сапасын жақсарту, әскерге шақыру дайындығының деңгейін көтеру керек. Екіншіден, технологиялық өзгерістер енгізу керек. Үшіншіден, армияны қажетті кадрлармен толықтыру керек. Төртінші­ден, әскери қызметшілер үшін қажетті әлеуметтік дестені қалыптастыру керек. “Армия халқымыз мақтанатындай бол­сын. Өйткені, ол – Қазақстан халқының армиясы. Онда біздің перзенттеріміз азаматтық борышын өтеп жатыр. Армиямыздың беделін арттыра түсейік”, деді Нұрсұлтан Әбішұлы.

Тікелей желіге дайындық барысында да біраз мәселелер өз шешімін тауып үлгерді. Шағым-тілектердің бірқатары қазірдің өзінде орындалды. Ата-анасынан айырылған әрі ауыр науқасқа ұшыраған он жасар Настя Завидоваға ұзақ уақыт емделу және сол үшін қымбат бағалы дәрі-дәрмек керек болатын. Кеше ол қыздың әжесі Президентке телефон со­ғып, Настяның емделу мәселесі Денсау­лық сақтау министрлігі тарапынан шешіліп жатқандығын айтты.

Интернеттің арқасында Қазақстан Президентімен тікелей желі жөнінде біз­дің Ресейдегі таныстарымыз да хабардар болып отыр. Мемлекет басшысына Ресей­дің танымал саясаткері Евгений Мак­симович Примаков өзінің бейне-сұрағын қойды, онда Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығы кезіндегі жоспарларына қызығушылық танытылған.

Евгений Примаковқа Қазақстанға деген ықыласы үшін алғысын айтқан Нұр­сұлтан Назарбаев біздің еліміздің осынау беделді халықаралық ұйымға төрағалық етуге ұжымдық кандидат ретінде Ресейдің бұл мәселеде көрсеткен қолдауын жоғары бағалайтынын жеткізді. ТМД елдерінің ішіндегі, Азия мемлекет­терінің ішіндегі, жалпы мұсылман әлеміндегі осы ұйымға жетекшілік ететін алғашқы ел атану біз үшін үлкен абырой. Сондықтан да біз бұл мәселеге өте жауапты қараймыз. Менің Жарлығым бойынша осы бағытта жұмыс жүргізетін арнаулы мемлекеттік комиссия құрылды. Біз Еуропамен, ТМД елдерімен, Орталық Азия мемлекеттерімен үнқатысуды белсенді ете түсуге септесетін боламыз. ЕҚЫҰ-ның үш “кәрзеңкесі” де тиімді жұмыс істеуі үшін біздің ұсынатын нәр­семіз баршылық, деп атап айтты Нұрсұлтан Назарбаев. Президент ЕҚЫҰ-ға мүше елдердің барлығы бірдей ТМД-ның жекелеген мемлекеттеріндегі адам құқы ахуалына бара-бар баға бере бермей­тіндігіне, бұл істе атүстілікке, белден басушылыққа баратынына назар аударды. Сондықтан Қазақстанның осы ұйымның төрағасы лауазымына сайлануы бұл құрылымға қатысушылар арасында өзара түсіністікке қол жеткізу үдерісін бастау­дың алғашқы қадамы болып табылады. Қазақстан қауіпсіздік, ядролық қарусыз­дану, жаппай қырып-жою құралдарын қысқарту, Ауғанстан проблемасын шешу мәселелерінде өзіндік ұстанымын айқындайды. Біз сондай-ақ елде орын алып отырған экологиялық мәселелерге де назар аудартпақпыз. Олар – ядролық полигон қызметінің және Аралдың тар­тылуының зардаптарын жою.

Президент өз жауабында келесі жылы ЕҚЫҰ-ның 1999 жылдан бері шақырыл­маған саммитін шақыру жөніндегі Қазақ­стан бастамашылдығын айрықша атап айтты.

Нұрсұлтан Әбішұлының атына жеке сипаттағы сұрақтар да түсті.

Мәселен, Астана тұрғыны Әділ Қал­ды­бековті бірнеше айға алдын ала белгі­лен­ген жұмыс кестесі бола отырып, Пре­зи­денттің өзіне “Жоқ, бұл кездесулер бол­майды, бүгін мен театрға немесе отба­сы­лық мерекеге барамын” дейтін жағдай­лары болмай ма деген мәселе қызық­тырды.

Мен де өзгелер сияқты адаммын, сон­дықтан менің де достардың және отба­сым­ның алдында белгілі бір қажетті­ліктерім мен міндеттерім бар, деп атап өтті Нұрсұлтан Әбішұлы. Бірақ мен Пре­зидентпін, мен тиісінше таңдау жасадым, сондықтан менің өзімді өзім шектейтін кездерім болады. Қандай да бір кездесу­ден бас тартуға ыждағаттылықпен қарай­мын. Оның үстіне кешікпеуге тырысамын.

Президент таяуда өткен халықаралық антикоррупциялық форумға уақытынан ерте келгенін, сол арқылы Transparency Іnternatіonal компаниясының атқарушы директорын таңғалдырғанын айтып берді. “Уақытынан бес минөт бұрын келген Президентті бірінші рет көріп тұрмын” деп таңырқапты ол.

Жұмыс кестесіне келер болсақ, Мем­лекет басшысы түсіндіріп өткендей, оның халықаралық кестесі бір жылға, ал ел ішіндегі істер бір айға жоспарланады. Осы орайда Президент “Тек жеке жауапкер­шілік қана нағыз жауапкершілік, адам жал­ғыз өзі қызарады” деген Фазил Ис­кан­дердің сөзін келтірді, содан соң “Шы­нында да мен көптеген жәйттерге жол бере алмаймын, сондықтан өмір алуан­дығының кейбір кемшіліктерінің орнын өте белсенді жұмыспен толтырамын”, деп түсіндірді. “Дәлелді себепсіз кездесуге бір рет те бармай қалған емеспін”.

Президент адамдарды кешіре ала ма деп сұрады Әділ Қалдыбеков.

Демек, қайырымдымын ба әлде қаты­гез­бін бе, соны білгің келеді ғой деп нақ­тылады Нұрсұлтан Әбішұлы әзілге бұра отырып. “Менің жұмысыма, менің еліме кедергі келтіргенге дейін мен қайырымды боламын” деп жауап берді Президент. Мен өз қателеріне өкініп, оларды түзеуге қадам жасаған адамдарды кешіруге, яғни, мүмкіндік беруге дайынмын және жиі солай жасаймын, деп атап көрсетті Нұрсұлтан Әбішұлы. Айқын мысал ретінде қарсы тұру позициясын ұстанып, заңды бұзған, кейін оны қудалағандықтан шетелге кеткен белгілі журналист Бигелді Ғабдуллинді келтірді. Бірақ ол біздің елші арқылы кейін Президентке хат жолдап, кешіруді өтінген, өйткені ең бай деген бөгде елден гөрі, кез келген жазамен туған елде тұрған артық екенін түсінгенін айтқан. Нұрсұлтан Әбішұлы түсінген, қазір журналист отанында тамаша жұмыс істеп жүр. Президенттің өзі атап өткендей, онымен жиі кездесіп тұрады және солай жасағанына риза.

“Мен барлық қазақстандықтардың тыныш өмір сүргенін қалаймын, біздің елдің ішінде қуғындалушылар, шетелдерде өмір сүрушілер болған емес, деп атап көрсетті тағы да Н.Назарбаев. Егер кімде-кім адал жүрегінен, ашық көңілімен ме­нен кешірім жасауды сұраса, мен он­дайларды тыңдауға, егер ол, әрине, Қа­зақ­стан заңдарын бұрмалауға байланысты болмаса, мүмкіндік беруге дайынмын, тіпті ондай жағдайда да Президенттің, егер құқық қорғау органдары ол адамның түзелу жолына түсіп, бір сапқа тұрып жаңа Қазақстанды құруға дайын екенін растаса, рақымшылық жасауға құзыреті бар”.

Ең белсенді хат жолдаушылардың бірі жастар мен олардың ата-аналары болды. Олар хаттарының бірінде былай дейді: “Құрметті Нұрсұлтан Әбішұлы! Сіз таяуда Астанада Жаңа халықаралық универ­ситеттің ашылатыны туралы айттыңыз. 2010 жылы студенттер қабылдау жүре ме, жүрсе ол қандай мамандықтар бойынша? Біздің балаларымыз химия бойынша Түркияда, физика бойынша АҚШ-та және математика бойынша Францияда өткен халықаралық мектеп олимпиада­ларының жеңімпаздары және жүлдегерле­рі болып табылады. Олар Астананың Жаңа университетінде тегін білім алу үшін грантқа ие бола ала ма, әлде онда тек ауқатты ата-аналардың балаларын ғана ақылы негізде қабылдай ма?”. “Да­рынды балалардың бай емес ата-аналары” деп қол қойылған.

Егер сіздердің естеріңізде болса, деп атап өтті Нұрсұлтан Әбішұлы, таяуда мен әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық уни­верситетінде сөз сөйлеген кезімде алды­мызға интеллектуалды қоғам құру, Қазақ­станның интеллектуалды элитасын дайындау міндетін қойып отырғанымызды айттым. Білімді, интеллектуалды адам­дарсыз, дамыған ғылымсыз Қазақстанда перспектива болмайды. Адамдар бәсеке­лестігі, білім бәсекелестігі, ғылым бәсеке­лестігі жүріп жатыр. Оған дайындалу керек. Сондықтан да менің тапсырмам бойынша 20 интеллектуалды мектеп құ­рылуда, оларға олимпиадалар мен өзге де жарыстарда жеңіп шыққан талантты балалар тартылады. Онда нағыз қабілет­тілер ғана өте алатын конкурс болады. Балалардың бәрінің бірдей талантты емес екендігі, бәрінің бірдей өте алмайтыны түсінікті, олар ренжімеуге тиіс. Ондай мектептердің үшеуі – Астанада, Семей мен Көкшетауда құрылды, жақын уақыт­тарда қалғандары да салынатын болады.

Иә, біз Астанада айрықша үлгідегі Жаңа халықаралық университет салып жатырмыз. Оны шетелдік профессор­лардан тұратын арнайы кеңес басқарады. Әр факультет батыстық ірі оқу орындары­ның басқаруына беріледі. Оқу схемасы да сонда жасалады. Бұл университетте білім алғандардың екі дипломдары: қазақ­стандық және батыстық жоо-лардың дипломдары болады.

Бұл университетті құру жеңіл мәселе емес. Мен бірінші рет, осылай деп айтуға болады, университет Назарбаев есімімен аталсын деген үгіттеулерге көндім… Оған деген көзқарас та ерекше болмақ. Онда нанотехнологиялар, ақпараттық техноло­гиялар, биотехнологиялар, математика мен физика бойынша қазіргі заманғы лабораториялар болуы керек. Сол үшін де мен Ғылым қорын құру жөнінде мәлім­дедім. Меценаттарға тағы да айтамын: игілікті іске атсалысу қажет. Білім дең­гейін шындап көтеру үшін біз қор қар­жысына үздік оқытушыларды шақыратын боламыз.

Бұл университет бай ата-аналар үшін емес, талантты балалар үшін құрылуда. Оны құру ісінің ата-аналардың қалта­ларына ешқандай қатысы болмайды. Кім кон­курстан өтсе, сол оқиды. Ұлттық бірыңғай тестілеуді енгізу арқылы біз жаман жасадық па? ҰБТ адамның ұлтына, тіліне немесе діни сеніміне назар аудармайды. Кімнің білімі болса, сол өтеді. Сондықтан егер өз балаларыңызды осы университетке түсуге қабілетті болатындай дайындай алсаңыздар, сіздер жақсы таңдау жасайсыздар. Сонда біздің жастарымызды қыруар ақшаға шетелдерге жіберудің де қажеті болмайды.

Солтүстік Қазақстан байланысқа шықты. Президентке қазіргі заманғы тәрбиелі, компьютерді жетік меңгерген он бірінші сынып оқушысы Шыңғысхан Шайкенов Нұрсұлтан Әбішұлының компьютермен достығы жөнінде сауал қойды.

Шыңғысхан, саған өзімнің Интернет­пен достық қарым-қатынаста екенімді айт­қым келеді, деп жымия жауап қайтарды Нұрсұлтан Әбішұлы. Әрине, мен сен сияқты немесе өзімнің немерелерім тәрізді бүкіл түнді виртуальды әлемде өткізбеймін, өйткені әр таң сайын менің көмекшілерім бүкіл әлем бойынша және бүкіл Қазақстан бойынша алынған ақпараттарды менің үстеліме қояды. Бірақ кейде әлденендей бір деректі тексеру, әлденендей бір жаңаны қарау қажеттілігі туындайды, дегенмен бүгінде теледидар мен баспасөз де көп жәттерді хабарлап жатады. Әсіресе шетелде жүрген кездерде біздің елімізде және әлемде не болып жатқанын білу үшін Интернет қараймын. Сондықтан мен Интернетті ұнатамын және сендердің бәрің де барған сайын жаңаны көбірек танып-біліп, өздеріңнің дамуларың үшін, ғылым үшін оны пайдалануларың керек деп есептеймін. Өйткені бүгінде оқушылар кей-кейде кейбір нәрселер туралы оқытушылардан да гөрі көбірек біледі. Біздің тамаша ұстаздарымыз оған ренжімеуге тиіс. Өз балаларының сұрақтарына жауап бере отырып кей-кейде өздері де тұйыққа тіреліп қалатын ата-аналардың бүгінгі міндеті олардың дамуына жағдай жасау.

Келесі сауалдың кезегі кішкентай інілеріміз бен қарындастарымызға тиді.

– Менің атым Алена. Мен 8 жас­та­мын. Мен 2-сыныпта оқимын. Нұрсұлтан аға, Сізде арман бар ма? – деді бүлдіршін қыз. Бұл Солтүстік Қазақстан облысы, Қы­зылжар ауданындағы Бескөл ауы­лының №3 мектебінің оқушысы Алена Сиразетдинова болатын.

– Алена, қазақша қандай керемет сөй­леп тұрсың. Рахмет саған, – деді Ел­ба­сы толқыныс үстінде. – Армансыз адам болмайды. Армансыз адамның болашағы да болмайды. Сондықтан адамның жас кезінде де,  есейген кезінде де арманы болады. Яғни, адам арман жетегінде өмір сүреді. Сендер секілді мен де бала кезімде көп армандадым. Ауылда өскендіктен жүйрік ат міну арманымыз болды. Есейгеннен кейін дүниенің бәрін аралап, көрсек екен деген арман болды. Отбасын құрап, балаларым болғаннан кейін олар аман-есен өсіп, аяғынан тік тұрып, елдің азаматы болсын деп армандадым. Ал енді халық болып мені Президент етіп сайлағаннан кейін үлкен арман мен үміт жетегінде жүрдім. Қазақстанның мемлекетін құру оңайға түскен жоқ. Елімізді алдыңғы қатарға қалай шығарамын деп армандадым. Сол елдің астанасын жаңадан құрдым. Бұл да оңайға түскен жоқ. Мұның барлығын өздерің көріп отырсыңдар. Менің ендігі барлық арманым мына сендер – келе жатқан жас ұрпақ, болашақта ата-аналарының үмітін ақтап, елінің, халқының ойынан шығып, денсаулықтарың мықты болып, білімді, білгір болып өссеңдер екен, Қазақста­нымызды алға қарай алып жүріп, біздің көк байрағымызды әрдайым биікте ұста­саңдар екен деп армандаймын және сол үшін қызмет етемін.

Жалпы, мен өз өмірімде көп нәрсені көріп, көп нәрсені істеген адаммын. Осы уақытқа дейінгі арманым орындалды деп айтуыма болады. Ал енді Мемлекет басшысы ретінде айтарым, өзіміз қабылдаған Қазақстанның 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясында көзделген мақсаттарға жетсек екен деген үлкен мақсатым, сендер бақытты болса екен деген тілегім бар.

Шенеуніктердің салғырттығы туралы сауал берілді, солардың бірі, кейбіреу­лердің пайымдауынша, Олимпиада чемпионы Ильинге қатысты оқиғада көрініс берген. Президент жағдайдан толық хабардар екенін, мәселемен Туризм және спорт министрлігі айналысып жатқанын атап көрсетті. Сонымен бірге, Президент Ильяның Лондондағы келесі Олимпиадада бізге алтын медаль әкелеті­нінен үміттенетінін де ескертіп өтті.

Мемлекеттік басқару жүйесін жетіл­діру туралы айта келіп, Мемлекет бас­шысы шенеунік халыққа қызмет етуге тиіс деп атап көрсетті. Өкінішке қарай, қазіргі кезде басқарушылардың бәрі бір­дей өз міндеттерін тиісінше түсіне бер­мей­ді, сол арқылы аса маңызды мем­лекеттік бағдарламаларға нұқсан келтіреді. Мәселен, Павлодар облысы Май ауда­нының әкімі ауданға еңбекке орналасуға келген жоо түлегін қабылдаудан бас тартқан. Мұндайға жол беруге болмайды, деп есептейді Нұрсұлтан Әбішұлы. Ондай адамдар өз қызметтерінде қалуға тиіс емес, олардың қызметтерінің үдерісіне жоғары тұрған басшылар бақылау жасау­лары керек. Басқаша жағдайда ол мемлекеттік саясатқа қайшы келеді.

Осы ретте Мемлекет басшысы кеден­дік бақылаудан өтетін тауарлардың қым­баттау проблемасына да тоқталды. Кім оларға талдау жасап жатыр? Біздегі моно­полияға қарсы комитет қайда? Үкімет неге бұл істен тысқары тұр? Мастанған саудагерлерді тәртіпке шақыруға шыны­мен болмағаны ма?

Осыларды айта келіп Нұрсұлтан На­зарбаев қалыптасқан ахуал ішінен жанар-жағармай материалдары мен нан-тоқаш бұйымдары бағаларын жеке алып қарау жөнінде Үкімет басшысы Кәрім Мәсімовке дербес тап­сырма берді. Іс жүзінде оғаш оқиға қа­лып­тасып отыр: әлемдік рынокта шикізат бағасы құлдырауда, ал олардан өндірілетін өнім бақылаусыз қымбаттауда.

Үкімет қол сілтеумен шектелмей, бұл мәселелермен нақты айналысуы керек. Бұл осы істегі тәртіпті қадағалауға тиіс әрбір әкімнің, әрбір министрдің жұмысы. Халық үшін істелетін нағыз жұмыс та міне, осы. Мәселені анықтап, қолданыл­ған шаралар туралы маған хабарлануы керек. Және баспасөзде осыған орай ақпарат беру керек, деді Президент.

Зардап шеккен үлескерлер туралы да сауалдар көп болды. Веб-портал арқылы сұрақ жолдағандар ішіндегі ең көбі “Қуат” компаниясына өз ақшаларын сеніп тапсырғандар болып шықты.

Мәселен, осы ұйыммен келісім-шарт­қа отырған Алматы тұрғыны Владимир Буллерді құрылыстың қашан басталып, қашан аяқталатыны, құрылысты аяқтау үшін неліктен қосымша ақы төлеу керек­тігі және нысанды аяқтау үшін бөлінген қаржылардың жұмсалуына қандай ведом­ствоның бақылау жасайтыны қызық­тырды.

Мемлекет өзіне осындай міндетте­мелер алған, үлескерлер проблемасын шешудің қазақстандық тәжірибесі – еш жерде кездеспейтін жағдай, деп атап өтті Мемлекет басшысы сұраққа жауап бере отырып. Сондықтан халық бөлінген ақша үшін өз мемлекетіне алғыс айтуға тиіс. Нұрсұлтан Әбішұлы ахуалды бүтіндей алғанда білетінін, мәселенің шешілуін қадағалап отырғанын жеткізді. Биыл бұл мақсатқа 400 миллиард теңге бөлінген және 33 мың үлескер тұрғын үйлер алған. Жыл соңына дейін тағы да 15 мың адам пәтерлі болады. Ал қалған нысандар құрылысы келесі жылы аяқталмақшы.

Осы тұста тікелей желіге қосылған Премьер-Министрдің бірінші орын­басары Өмірзақ Шөкеев кейбір жәйттерді нақтылап өтті. Атап айтқанда, “Қуат” компаниясының бір нысаны жаңа кесте бойынша 2010 жылдың 1 қыркүйегіне дейін, ал қалған үшеуі 2011 жылдың қаң­тарында аяқталады. Жалпы, Үкімет Пре­зидент тапсырмасы бойынша проблемалы нысандар құрылысын аяқтау үшін әртүрлі тоғыз қаржы тетіктерін әзірлеген.

Өз кезегінде Мемлекет басшысы халықты банктерден алған несиелерін қайтаруға шақырды. Оны құқық қорғау органдары бақылап отыратын болады.

Мемлекет басшысына мемлекеттік басқару, Парламентпен, министрліктер­мен және әкімдермен өзара іс-қимыл туралы сұрақ қойылды. Нұрсұлтан Назар­баев ол жұмыстың әркез көз алдында екенін атап өтті. Елде болып жатқан барлық жағдайлар үшін Президент жауап береді – оның міндеті сондай – мемле­кеттік бағдарламалардың, атап айтқанда, Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму бағдарламасының, сондай-ақ, респуб­ликаны жеделдете индустрияландыру бағдарлама­сының да әзірленуіне бастамашы болады. Содан кейін бұл міндеттер Үкімет пен әкімдіктердің алдына қойылады. Ел көшбасшысы бұл жағдайда бақылау жасау құқығын өзінде қалдырады.

Соның барысында кімнің қолынан не келетіні анықталады. Егер мемлекеттік шенеунік, лауазым иесі тұрақты учаскеде міндетті орындап, табыс әкеліп жатса, ондайды ұстау керек. Егер олай болмаса, онымен қоштасуға тура келеді. Мен мұны дұрыс көзқарас деп есептеймін, деп атап көрсетті Нұрсұлтан Әбішұлы.

Президент Министрлер кабинетінің әлемдік қаржы дағдарысы салдарларына қарсы күрестегі тиімді жұмысын мысал ретінде келтірді. Елбасының айтуынша, онда табыс әкелетін адамдар еңбек етуде. Оны біз көріп те жүрміз.

Биылғы жылды рецессиясыз, ең бол­мағанда өткен жылғы деңгейде аяқтаймыз деп үміттенемін. Біз қаржы жүйесінің күйреуіне жол берген жоқпыз, шағын және орта бизнес жұмыс істеп тұр, үлес­керлер мәселесі шешілуде… Осының бәрі Үкіметтің күрделі жағдайдағы ырғақты жұмысын көрсетеді.

…Телефон арқылы Алматы облысынан сұрақ: – “Сәлеметсіз бе, Нұрсұлтан Әбішұлы. Менің атым Сергей Викторович Крещенко. Ұлтым орыс, ауылымызда қазақтар, орыстар, украиндар, немістер, чешендер және өзге де этнос өкілдері тұрады. Және де бізге бөлісетін ештеңе жоқ, жеріміз де, Отанымыз да ортақ екендігін толық түсініп тіршілік кешудеміз. Сұрақ мынадай: Қазақстан халқы Ассамблеясының соңғы форумында біз ұлттық бірліктің жаңа бағдарламасы туралы әңгіме қозғадық, оның ерекшелігі неде болмақ? Осы туралы толығырақ айтып бермес пе екенсіз?”

– Сергей Викторович, өте жақсы сұрақ, – деді Президент. – Бізде түрлі ұлт, түрлі дін өкілдері бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып достықта, келісім мен сүйіспеншілікте өмір сүруде. Бұл, осы­лай деуден жалыққан емеспін, біздің қоғамның алтын қазынасы. Айналамыз­дың бәрінде қан төгіліп, дінаралық, ұлт­аралық, мемлекетаралық қақтығыстар болып жатқан кезде Қазақстанда біздің тәуелсіздігіміздің бүкіл 18 жылында ты­ныштықта ғұмыр кешіп келеміз. Сондық­тан Қазақстан – әлемдегі құрметті ел, мұнда әлемдік діндер съездері өткізіліп жүр, осы себепті, тұтастай алғанда, біз даму үстіндеміз, осы себепті адамдардың өмірі жақсара түсуде. Бұл – біздің өміріміздің негізі, мұнда ешқандай саясат жоқ. Және достық пен өзара түсіністік бізге мәңгілікке беріле салған дүниелер емес: әрқайсымыз осыны түсініп, осы негізді сақтай білуіміз керек. Және ұлттардың барлық мәселелері, оның ішінде қазақ ұлтының болашағы, оның тарихы, тілі қандай да бір басқа тұрғыда емес, осы негізде шешілетін болады. Ал басқаша болатын болса, түрлі бей-берекеттіктер орын алып жатқан өзге мемлекеттердегідей болады да шығады.

Иә, мен ел бірлігі доктринасын жа­рияладым. Бұл үш сұраққа жауап беретін болады: біз “ұлттық бірлік” деген сөз тіркесінің астарын қалай түсінеміз? Яғни, ұлттық бірліктің негізі неде және біз оны қалай нығайта аламыз? Әрине, бұл док­тринаны қазақстандықтардың барынша көп бөлігі талқылағанын, көп адамдар білгенін және осы негізде бірлесіп өмір сүрудің алыс болашақты көздейтін жал­пы­қазақстандық моделі жасалғанын қалаймыз. Біздің жеріміз үлкен, еліміз бай, бізде бәрі бар. Бірлік үш ұстын арқылы ұсталып тұрады. Біріншісі біздің ортақ тарихымызға қатысты. Барлық халық­тар, ұлттар кем дегенде соңғы жүз жылда біртұтас қоғамдастықта өмір сүріп келеді – бұл біздің тарихымыз, тәжіри­беміз. Екіншісі – бұл өзге халықтарда жоқ, барлық қазақстандықтар үшін ортақ құндылықтар. Біз Құрбан айтты бірге атап өтеміз, Рождество мен Пасханы, өзге де мейрамдарды, оның ішінде халқымыздың Бірлігі күнін бірге мерекелейміз. Бізде үлкендерді сыйлау, тату көршілік, өзара құрмет, сүйіспеншілік, әйелдер мен бала­ларға қамқор көзқарас дәстүрлері берік орныққан… Мұндай дәстүрлер Америкада да, Еуропада да жоқ. Және үшінші ұстын – біз құрып жатқан ортақ болашағымыз. Қазақстанның тәуелсіздік алуымен халқы­мыздың бірлігі үлкен құндылыққа айналды, сондықтан мен барлығыңыздан ел бірлігі доктринасына өте салмақпен қарауды өтінемін. Үкіметтік емес ұйымдар, саяси партиялар, қозғалыстар, елі­міздегі барлық мәдени орталықтар, кіші ассамблеялар өздерінің сөздерін айтулары тиіс. Біз доктринаны Ұлттық кеңесте, тіпті мүмкін Парламент пен Үкі­мет­те де егжей-тегжейлі талқылап, бір-бірімізді бүгінгіден де жақсы түсіну үшін үйлесімді саясат қабылдауымыз қажет. Бұл болашақ үшін керек…

Тікелей желінің порталы арқылы Қара­ғандыдан 12 жасар Саша Романов біздің елордамыз 10 жылдан кейін қандай болады деп сұрақ қойды.

Жас буынның елімізге бей-жай қарамайтынына көңілі толған Нұрсұлтан Назарбаев былай деді: біз бүгінде біздің өзімізді де, меймандарымызды да таң-тамаша қалдыратын елорданы бар-жоғы 10 жыл ішінде тақыр жерден тұрғыздық. Астана барлық қазақстандықтарды бірік­тіретін орталыққа, ортақ мақтанышы­мызға айналды. Қазіргі кезде мұнда бар­лық орталық мемлекеттік органдар орна­ласқан, осы жерде заманалық әлеуметтік инфрақұрылымдар – оқу, медициналық мекемелер, ойын-сауық және сауда орта­лықтары құрылған. Қала белсенді өмір сүріп жатыр, және, әрине, таяу болашақта ол ірі мегаполиске айналады.

– 10 жылдан кейін, Саша, Астана үлкен, миллионды қала болады. Және сен әлемдегі үздік университеттердің бірінде оқитын боласың. Содан кейін сен бизнеске, банкке жұмысқа орналасасың немесе мемлекеттік қызметші атанасың. Сен өзіңнің қалыңдығыңмен біз жасаған тамаша саябақтарда немесе 50 мың гектар ағаш отырғызылған Астананың айнала­сындағы орманда қыдырыстайсың… Сен өзіңнің елордаңмен мақтанатын боласың, ол сол кезде үлкен қалаға айналады және сен өзіңнің ұлыңа шаһар 20 жылдан кейін қандай болатыны туралы әңгімелейсің. Мен саған осыны тілеймін және осылай болғанын қалаймын! – деді Президент.

…Келесі тікелей қосылу – Атырау облысымен. Атырау мұнай өңдеу зауы­тының жұмысшылары, соның ішінде иженер-технолог Әділет Тұрысханұлы Прези­дентке тол­ғандырар, оның ішінде Қазақстанға тіке­лей қатысы бар мәсе­лемен қайырылды…

– Қазақстанда бүгін шетелдіктермен бірлескен 5 мыңнан астам кәсіпорын бар. Оларда 380 мың адам жұмыс істейді. Соның 35 мыңы, яғни 9 пайызы ғана шетелдіктер болып табылады. Басқа 91 пайызы – қазақстандық жұмыскерлер. Кейбір кәсіпорындарда шетелдіктер саны одан да көбірек болуы мүмкін. Себебі, елімізге жеткізілген үздік технология­ларды үйренгенше шетелдік мамандарды тартуға мәжбүрміз.

Ал енді қазақстандық үлесті арттыру жөнінде біз көп жұмыс істедік. Биылдың өзінде шетелдік компаниялар 1 трлн. тең­геден артық қаражатқа біздің қазақ­стандық кәсіпорындарға тапсырыстарын беріп, өздеріне қажетті заттарын жасатып жатыр. Осы арқылы қаншама адам жұмыс алып, жалақы табуда. Біздің шетелдік компанияларға қоятын талабымыздың бірі – қазақстандық мамандарды дайын­дау болып табылады. Бұл талап жылдан жылға арта түседі. Шетелден келетін мамандардың квотасын біздің министрлік қарап, жылдан жылға азайтып отырады. Бұл – дұрыс қойылып отырған мәселе. Сон­дықтан әр уақытта мемлекеттің на­зарында болады.

Шетелдік кәсіпорындар мен маман­дарды біз неге әкелдік? Қазақстанға осы жылдардың ішінде 100 млрд. долларға тарта тікелей инвестиция келді. Шетел­діктерді тартпасақ, мұны кім берер еді бізге.

Екіншіден, мұнай өңдеуші орындар­дың жұмыс істеу жағдайы өте үздік тех­нология тартуды талап етеді. 700-800 атмосфералық қысыммен шығатын мұнай мен газды ұстайтын технология Кеңес Одағы кезінде де болған жоқ. Біз, міне, осындай технологияларды әкелдік. Үшіншіден, біздің мамандар олармен иық теңестіре жұмыс істей жүріп, өздеріне болашақта қажет нәрселерді үйренуде.

Елімізді индустрияландыру тақыры­бын жалғастырған Атырау мұнай және газ институтының профессоры Аманжан Сағынаев мұнай химиясының жаңа бағдарламасына қандай орын берілетініне қызығушылық танытты.

Президент елімізді индустрияландыру­дың 10 жылдық бағдарламасының маңыз­ды құрамдасы біздің шикізат ресурстары­мызды, оның ішінде мұнай-газ ресурста­рын тереңдетіп өңдеу болып табыла­ты­нын назарға салды. Оның аясында Атырау облысында жаңа мұнай-химия кешенін тұрғызу қарастырылады. Ол өнімнің кең ауқымын – мұнай мен газды қайта өңдеу өнімдерін ғана емес, про­пилен, этилен, т.б. шығаратын болады. Қазір бұл мәселені Үкімет инвестор­лармен бірлесіп қарастырып жатыр.

Сонымен қатар, Қазақстан үшін қажетті мұнай өнімдерінің кең ауқымы мен жанар-жағар май материалдарын және майлар алу үшін АтМӨЗ-дің қуатын арттыру және қайта жаңғырту көзделуде. Мұнай өнімдерінің сапасын жақсарту үшін оны Еуро-3, Еуро-4 стандарттарына дейін жеткізу қажет және халықаралық, сондай-ақ ішкі рыноктарда сұранысқа ие бензол, паракисилол өндіру керек. Маң­ғыстау облысында 500 мың тонна жол битумын өндіретін зауыт салу қарас­тырылып отыр. Бұл дәл бізге автомобиль жолдары құрылысы үшін жетпей жатқан нәрсе.

Италияға сапарымның қорытындысы бойынша “Enі” компаниясы Батыс Қазақстанда 3,5 млрд. текше метр газды тереңдетіп өңдейтін газ өңдеу зауыты құрылысын, Каспий теңізінде газ турбалы станса құрылысын бастайтыны туралы уағдаластыққа қол жеткізілді.

Ресми мәселелерге жеке үндеу “ара­лас­ты”. Мысалы, Рая Аханова Нұр­сұлтан Назарбаевтың жас кезіндегі достарымен араласатыны-араласпайты­нына қызығу­шы­лық білдірді. Оған мынадай жауап берілді:

– Жас кез – қай жасқа дейінгі? Мен бұл мәселеде ерекше адам сияқтымын. Сондықтан мектептегі достарыммен қаты­насымды жалғастырып келемін.  Біздердің кездесулерімізде ешқандай ресмилік жоқ. Сирек кездессек те олар қандайда бір ыңғайсыздықты сезінетін секілді, бірақ мен өзімді олай сезінбеймін. Бала кезде кім-кімге болсын қашанда қандай да бір ат қойылады. Менде ондай болған жоқ, мені бәрі Сұлтан дейтін, біздің көшеде де, мектепте де. Олар мені қазір де солай атайды.

Әңгімеміз де әрқалай өрбиді, өткен-кеткенді еске түсіреміз. Менің достарым­ның ең құнды қасиеттері – мектептегі ғана емес, мен әлі күнге институттағы дос­тарыммен және металлургиялық жыл­дарымдағы достарыммен тұрақты кез­десемін – олар кезінде уағдаласқа­нымыздай маған шындарын айтады. Бұл маған көмектеседі және мен достарыма олары үшін ризамын.

Осыған байланысты өзім өте құрмет тұтатын әлемдік деңгейдегі саясаткер – Франция екінші дүниежүзілік соғыста жеңілгеннен кейін оны қирандылардан көтеріп, ұлы держава жасаған Президент Шарль де Голль есіме түсіп отыр. Ол бірде былай деген екен: сен мемлекеттік биліктің ұшар басына шық­қан кезде есіл-дертің тек мемлекеттік мүд­­деге ауады, ескі достарың сенен алыс­тап кеткен, ал жаңа, адал және ашық­тарын табу қиын, осы себепті айналаңды қа­шанда жалғыздық тұмшалайды. Бұл сөз­дердің бірімен келіссем, бірімен келіс­пеймін. Адамда қашанда достар болуы тиіс, әйтпесе қалай өмір сүресің? Ескі достар, жаңа достар, өте жақсы серік­тестер – бәрі де өмір бойғы досыңа ай­налады. Мен өзіммен бұрыннан жұмыс істеп келе жатқан адамдарды, олар мені дос деп атай алмаса да, мен оларды дос­тарым деп есептеймін және олардың қа­шанда жанымнан табылғанын қалаймын. Ұлы философ Сократ айтқандай, қартайғанда жертөледегі ескі шарап секілді ескі достардың жаныңда болғаны жақсы. Мен осылай болғанын қалаймын.

…Тағы да таза экономикалық сұрақтар алға тартылды. Ол Қазақстан, Ресей, Беларусь арасындағы Кедендік одақтың пайдасы туралы болды. Бұл сұрақты Ресейдің Омбы қаласынан кәсіпкер Қабылда Шубаев қойды.

Мемлекет басшысы 27 қарашада Минс­кіде үш елдің президенті тиісті келі­сімге қол қоятынын мәлімдеді. Бірін­шіден, өзара инвестициялар, бірлескен кәсіпорындар құру және бизнесті дамыту үшін жағдай жасалатын болады. Екін­ші­ден, кедендік ресімдер қарапайым­дан­дырылады: кәсіпкер бұдан былай қарай көптеген кедендік ресімдеулерге уақыт жоғалтпайды. Үшіншіден, жанама са­лықтар алудың тәртібі жеңілдейді. Бұл Кедендік одақтағы достас елдердің тауар­лары бізге келеді дегенді білдіреді. Егер олар жақсырақ, сапалырақ, арзанырақ болса, онда, әрине, сатып алынады. Мем­лекет басшысы бұл бәсекелестік бізге көмектеседі деп есептейді. Бүкіл әлем бойынша тең дәрежеде жарысқа түсу үшін бәсекелестікті әуелі ТМД-да дамыту керек. Қандай да бір мемлекетке өз ішінде тұйықталып қалуға болмайды. ТМД, ЕурАзЭҚ, Кедендік одақ құруда нақ Нұр­сұлтан Назарбаев бастамашылық таныт­қан-тын.

“Болашақ” бағдарламасы бойынша Ұлыбританияда білім алып жатқан қазақ­стандық студент­тер, соның ішінде Айша Ерғалиева мынадай сұрақ қойды: “Мұнда, Бри­танияда Кембридж, Оксфорд, Эдинбург сияқты жетекші универ­ситеттер арқауында жұмыс істейтін ғылыми-техникалық парктер бар, яғни ғылым да, бизнес те бір жерге шоғыр­ланған. Оларда көптеген жастар жұмыс істейді. Біздің осындай ғылыми парктерді қазақстандық универ­ситеттер арқауында құруға Сіздің қалай қарайтыныңызды білгіміз келеді”.

– ҚазҰУ-де лекция оқыған кезімде, – деп атап өтті Президент, – мен интеллектуалды ұлт қалыптастыру туралы айттым. Қазақстандықтар жетекші ғылымдарды меңгеру арқылы белсенділік танытып, біздің болашағымызды құруда алға ұмтылудың локомотиві болады ғой деп ойлаймын. Бұл жолда біз не істеуіміз керек? Менің нұсқауым бойынша еліміздегі барлық облыс орталықтарында 15 зертхана құрылды. Университеттер бұл өздерінің зертханалары деп есептемеулері тиіс, олар барлық зерттеушілер үшін ашық. Әр өнертапқыш, жаңалық ашқыш өзінің ғылыми жұмысын аяғына дейін жеткізе алатын бес ұлттық зертхана құрылды. Мен бұған дейін айтқанымдай, ғылыми орталығы бар Жаңа университет құрылуда. Бұрын Ғылым академиясына қараған институттар Лондондағы және басқа да әлем астаналарындағы сияқты солардың қабырғаларында ғылым жасалсын деп университеттерге берілді. Елге оралыңдар, мұндай тәжірибені бірлесіп жүзеге асырайық. Дәл осындай болашақ үшін мен сендерді “Болашақ” бағдарламасы бойынша беделді универ­ситеттерге оқуға жібердім.

Тікелей желінің порталына Алматыдан студент Ника Максимовадан шетелдік сапар­лардағы қызықты оқиғалар туралы сұрақ келіп түсті.

Президент сапарларға күлкі үшін шықпайтынын – мұндай сапарларда маңызды мәселелер шешілетінін, бірақ та күлкілі жәйттерді еске түсіруге болатынын атап өтті. Сөйтті де 2006 жылы Америкада ресми сапарда болғанын айтып берді. АҚШ-тың 43-ші президентімен, кіші Буш­пен кездесудің алдында Атлант мұ­хиты­ның жағалауындағы оның әкесінің ранчосына барады. Вашингтонға ұшардың алдында үлкен Буш біздің Президенті­мізден өзіне қандай бір сұрақтары жоқ па екен деп сұрайды. Нұрсұлтан Әбішұлы жоқ деп жауап береді. “Кейбіреулер балам ретінде Америка президентін мен таяқ алып, Ақ үйде қуып жүреді деп ойлайтын болар – қайдан… – деп жалғастырды Буш. – Қазір мен Американың жай азамат­ымын, басқа ештеңе емес. Сонда да болса 43-шімен кездескенде оған 41-ші таяудағы сенбіде оның майқұйрығынан ұрады деп айтшы”.

Ыңғайсыз ғой деген табиғи қарсы­лық­қа үлкен Буш: “Нақ солай деп айт” деп тұрып алады. Сопақ кабинетте Амери­ка­ның қызметтегі Президентімен кездескен Нұрсұлтан Назарбаев оған оның әкесінен сәлем айтып, алдағы сенбіде таяқ жейтіні туралы ескертеді. Залдың іші күлкінің ас­тында қалады. Бұдан кейін әңгіме достық ахуалда жалғасады.

Бірақ та негізінен мұндай кездесулерде қиын келіссөздер жүреді, деп атап көрсетті Мемлекет басшысы, ал олар оң нәтижеге қол жеткізілуі үшін алдын ала, кесте бойынша әзірленеді.

Оңтүстік Қазақстан облысында теле­камералар Ордабасы ауданының Темірлан елді мекеніндегі орталық аурухананың алдындағы алаңға орнатылыпты. Теле­көпірге қатысып, Елбасына өз сұрақтарын қою үшін ауыл адамдары жиналған екен. Алғашқы сөзді елге оралған Қасым Атабаев алды. Ол Нұрсұлтан Назарбаевқа тарихи отанына оралып жатқандарға мем­лекеттің жақсы жағдай туғызғаны үшін өзінің ризашылығын білдірді. “Нұрлы көш” бағдарламасына алғысын ай­тып, Шымкентте өзі секілділерге ба­рын­ша қолайлы тұрғын үйлері бар “Асар” шағын ауданы салынып жатқанын жет­кізді. Бізге бұдан артық жағдайды ешкім жасап бере қоймас. Сондықтан біздерге, қа­зақ­стандықтарға, Сізден басқа Мем­ле­кет басшысының керегі жоқ. Әр­қа­шан аман болыңыз, жүз жасаңыз. 1 мил­лион­нан астам қандасымыздың елге оралуы – Сіздің саясатыңыздың жемісі. Бабала­ры­мыздың “Топырағын тапқан дән өнеді” деген өсиеті бар. Аллаға шүкір, елге келіп өніп-өсіп жатырмыз. Сол үшін де Сізге мың алғыс. Қалған қандас­тарымыз да Сізге арқа сүйеп, үміт артып отыр. Ай­тыңызшы, осы “Нұрлы көш” бағдар­ла­ма­сы әрі қарай жалғаса ма, дейді Қ.Атабаев.

Бүкіл тәуелсіздік жылдарында, қиын­дықтарға қарамастан, біз барша әлемге тарыдай шашылған өз отандастарымызды жинау үшін қолдан келгеннің бәрін істеу­деміз, деп атап өтті Президент. Соның арқасында бір миллионнан астам біздің қандастарымыз Отанына оралды.

– Мен әруақытта өзімнің отан­дастарыма, қазақстандықтарға, қазақтарға, елге оралған қандастарымызға қамқор болуды айтып келемін. Қолдан келгенше көмек берейік, аяқтарынан тұрып кетсін. Ертеңгі күні олардың балалары еліміздің болашағын гүлдендірер азамат болып шығады. Сондықтан, міне, былтырдан бастап елге келген қандастарымызға құр әншейін қаражат берудің орнына, пайда келтіретін тиімді жағдайлар ойластыра бастадық. Берілген қаржының қалай тарап жатқанын да бақылау қиын. Осыдан келіп “Нұрлы көш” бағдарламасын белгілеп, оны 2011 жылға дейін бекіттік. Бұл бағдарлама алдағы уақытта да өзінің жалғасын табатын болады.

Елбасы Оңтүстік Қазақстан облы­сындағы Асар деген ауылда болғанын, үйлердің қалай салынып жатқанын да көргенін жеткізді. Жер телімі бар жеке үйлер және жанында жылыжай да бой көтерген. Жергілікті басшылардың маған мәлімдеуі бойынша, 3 жылдың ішінде бұл ауылдың тұрғындары берген несиені қайтаратын көрінеді. Бұл – өте керемет нәрсе. Сондықтан осы Асар ауылы, Алматының түбіндегі Байбесік ауылы, Петропавл қаласының жанындағы жаңадан салынып жатқан осындай ауылдар жалғасын табуы тиіс. Мұндай елді мекендер Қазақстанда алдағы уақытта да салынатын болады.

Елге оралған қандастарымыз алғашқы кезеңде кездескен қиыншылықтарға шыдауы керек. Барлығы бір күнде бола қоймайды ғой. Біздің егемен еліміз де жаңадан тәй-тәй басып, біршама қиын­дықтардан да өтіп келе жатыр. Бүгінгі дағдарысқа қарамастан, біз бұл бағ­дарламаны ұзарта беретін боламыз. Елім деп келген қандастарымызға қолдан келген көмегімізді аямаймыз. Шетте жүрген қандастарымызды елге шақыра беретін боламыз. Ол біз үшін қажет деп, Елбасы атап өткеніндей, қазір арнаулы 24 нәрлендіруші орталық елге оралғандарға көмек көрсетуде. Төзімділік көрсетейік және тарихи Отанына оралған қазақтар өздерін құр қол қалғандай сезінбеуі үшін бар күш-жігерімізді жұмсайық.

Темірлан ауылының тұрғыны Гайдар Дәмешұлы өз сұрағын қойып, өңірде ауыз судың жетіспеушілік проблемасын көтерді.

Президенттің пікірінше, бұл мәселені жергілікті атқарушы органдар шешуі тиіс. Сондықтан да дәл жауап үшін сөз облыс әкімі Асқар Мырзахметұлына берілді. Облыста ауыз су жағдайының күрделі екендігін ескере отырып, биылғы жылы бұл мәселеге кең көлемде көңіл бөлініп жатқанын айтты әкім. Соның нәтиже­сінде 900 елді мекеннің 412-інде биыл ауыз су мәселесі толық шешімін тапқан екен. Ал енді қойылып отырған нақты сұраққа келетін болсақ, Темірлан елді мекені және оның төңірегіндегі 5 елді мекеннің ауыз су мәселесін жақсарту үшін 1 млрд. 134 млн. теңге қаржы бөлін­ген. Жұмыс аяқталуға жақын. Жыл аяғына дейін бұл елді мекеннің тұрғын­дары сапалы ауыз сумен қамтамасыз етілетін болады.

Елбасы осы мәселені ақпарат құрал­дары да, Үкімет те назарда ұстайтын болсын дей келіп, су берілген кезде өзіне баяндауды әкімге тапсырды.

Порталға жұртшылық тарапынан нақты мәселелерді шешуге қатысты шағым-тілектер өте көп түскен екен. Мы­салы, Ақмола облысы Аршалы ауданы­нының тұрғыны Анатолий Гончар бюд­жет­тен су құбырына деп 150 миллион теңге бөлінгенін, әйтсе де оны тарту жұмысы әлі басталмағанын хабарлаған. Пре­зиденттің шұғыл тапсырмасы бойын­ша бұл жөнінде мәлімет берген облыс әкімі Альберт Рау “Ауыз су” бағдар­ламасын жүзеге асыру барысында 220 селолық елді мекендердің ауыз сумен жабдықталуы жақсарғанын айтып өтті. Биыл 30 жоба қолға алынған. Елбасының Үкіметке берген тапсырмасына сәйкес биылғы төрт айдың ішінде Көкшетаудан Кенесары кентіне дейін су құбыры тартылған. Осы арқылы Бурабай курорт аймағының және сол су құбыры өтетін жолдағы барлық кенттердің ауыз сумен қамтамасыз етілуі тұрақты сипат алған. Ал нақты Аршалы ауданына келсек, мұнда барлау жұмыс­тары судың қорын рас­тамады, сөйтіп келесі жылға Үкімет бұл мәселені шешу үшін қосымша қаржы бөледі.

Президентке Қарағанды облысының тұрғыны, 56 жастағы Александр Трутно сұрақ қойды. Ол өмірбойы тау-кен шахтасында жұмыс істеген. Қазір бірнеше айдан бері жұмысқа орналаса алмай жүр. Қайда барса да жасыңыз келмейді дейтін көрінеді. Күш-қуаты бойында, тәжірибе де, жұмысқа құлшынысы да бар.

– 56 жастағы адамды жұмысқа алмау дұрыс емес, – деді Мемлекет басшысы. – Бізде зейнет жасы ерлер үшін 63 жас. Денсаулығы келіп жатса, одан кейін де жұмыс істей алады.

Қарағанды облысының әкімі Нұрлан Нығматулин шағым иесіне көмек көрсе­тіле­тінін айтты. Тау-кен өнеркәсібінде жеке капиталдың үлес салмағы үлкен екендігіне қарамастан, билік орындары бұл мәселені таяу күндерде шешетін болады. “Осы жылдың басынан бері ғана Қарағанды облысында экономиканың барлық салаларында 34 мыңнан астам жаңа жұмыс орындары құрылды. Мұнда нақты сектор да, шағын кәсіпкерлік те, “Жол картасы” бағдарламасы бойынша атқарылатын жұмыс та бар. Нақты жағ­дайға келсек, бұл – адам тағдыры, біз көмектесеміз”, деді қай шаруаны да тез атқарып, тыңғылықты тындыратын өңір басшысы.

Шығыс Қазақстан облысының Семей қаласы тікелей желіге қосылды. Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік универ­ситетінің оқытушысы Айзат Мұқатаева мемлекеттің ядролық сынақ аймағының тұрғындарына әлеуметтік қолдауына ризалығын білдіре келіп, осы жұмыс жалғаса бере ме деп сұрады.

Семей қаласының, өңірдің барлық жағдайы әрқашан өзінің назарында екен­дігін айтқан Елбасы Семей полигонының жабылғанына 20 жыл толуын бірге атап өткендерін жеткізді.

Бұрынғы кеңес дәуірі кезінде жасалған ғаламат жарылыстар, біздің халқымыздың басына түскен зардап баршаға белгілі. Ол кездегі мемлекет күйреді, құлады. Барлық қиыншылықтар біздің басымызда ғана қалды. Еліміз тәуелсіздік алған алғашқы қиын кезеңнен бастап біз бұл өңірден қолдан келген көмекті аяп қалған жоқ­пыз. Бірнеше аурухана, емдеу орындары салынды. Қаншама демеушілік көмек көрсетіліп жатыр. Семей полигонының жерін зерттеп, көптеген жерлерді ауыл ша­руашылығына қолданысқа беріп жа­тырмыз. Әлі де адам бара алмайтын жер­лер бар. Сондықтан да осы жылдардың ішінде 34 млрд. теңгеге жуық қаржы поли­гоннан зардап шеккендерге берілді. 2003-2009 жылдардың өзінде ғана 10 мил­лиардқа жуық теңге бөлінді. Сондықтан, бұл мәселе әрдайым мемлекеттің наза­рында. Бірақ сіздер бұл мәселе жөнінде ой­ланыңыздар. Кейде зардап шекпе­ген­дердің өзі де қаржыға жабысатыны бар. Мемлекеттің қаржысы шашылып жатқан дүние емес, бөлінген ақшаның шын мә­нін­де зардап шеккендерге жетуін қада­ғалайық. Ондайларды емдеу, сауықтыру, оларға жан-жақты көмек көрсету арқылы біз бұл жұмысты жүргізе беретін боламыз.

Халықаралық педагогикалық білім академиясының экологиялық орталы­ғының өкілі Михаил Панин Семей қала­сының көнекөз тұрғыны ретінде Мем­лекет басшысына оның бейбітшілік ісін­дегі аса көрнекті қадамына – қуаты жөні­нен әлемде төртінші саналатын ядролық полигонды жабуына байланысты ай­рықша алғысын жеткізді. Сонымен бірге М.Панин экология мәселесінің басқа бір көкейкесті проблемасын да қозғады. Ол – жоғалып кетуге шақ қалып тұрған аса сирек қарағайлы орман жалын қорғау қажеттігі.

– Мен бұл мәселеден жақсы хабар­дармын, – деді Президент. Семейдің қарағайлы орманы расында да қайта­ланбайтын керемет. Жергілікті тұрғындар оның қадіріне жете білуі керек, орманды жөнсіз отауға ешқандай жол беруге бол­майды. Мемлекет өз тарапынан ол ор­манды сақтап қалу үшін қолдан келгеннің бәрін де жасайды. 2003 жылдың өзінде бұрынғы орман шаруашылығының ор­нында “Семей орманы” аталатын резер­ват құрылған болатын. Мен білетін мә­лімет бойынша, кейінгі жылдарда орман­ның қайта қалпына келу көлемі 50 есе өскен, ағаш ауқымы тоғыз мың гектарға артқан, мұның бәрін өздеріңіз де білетін шығарсыздар. Ал өрт ауқымы соңғы жылдарда бес есе азайған. Дегенмен, алаңдаудың жөні бар – жергілікті әкімдік бұл мәселемен айналысуы керек. Далалық жердегі Астананың айналасының өзінде, қандай қиын болса да, ағаш егіліп жатыр. Ол орман Бурабай орман массивімен жалғасады. Қазір Астананың айналасында 50 мың гектар орман жайқалып тұр. Дем­алыс орындары, рекреациялық аймақтар пайда болды. Бүгін осы мәселеге бай­ланысты Ауыл шаруашылығы министріне, облыс пен қаланың әкімдеріне бұл шаруамен тағы да айналысуды, маған ұсыныс беруді тапсырамын.

Елбасына тікелей желіге дайындық барысында мыңдаған сұрақтардың қойылғаны айтылды. Олардың бәріне де Президенттің эфир барысында жауап беріп үлгеруі мүмкін емес. Сондықтан рейтингі жағынан ең жоғары тұрған үш сұрақты бөліп алу жөнінде әңгіменің басында айтылған болатын. Енді, міне, сол уақыт та келді. Үш сұрақтың соң­ғысын Бауыржан Әбілдаев қойған екен. Ол Қазақстан Президенті түрлі қабылдаулар мен салтанатты іс-шаралар кезінде қандай ішімдікті дұрыс көретінін сұрапты. Мемлекет басшысы мұндай сұрақтың жауабынан да жалтарған жоқ, өз ойын ашық айтты. Адамға тән нәрсенің бәрі өзіне де тән екенін айта келіп, жоғары лауазым мен халық алдындағы жауапкершілік Президенттің өмір салтына өзіндік қолтаңбасын қалдыратынын ескертті. Иә, ресми қабылдауларда спирттік ішімдік қойылады, ол көбінесе шампан болып келеді. Алайда Президент ол ішімдікті онша жақтырмайды екен. Оның орнына қызыл шараптың бір бокалын теріс көрмейтінін, ерекше жағдайларда және испан шарабы болса бас тартпайтынын айтты.

– Мені дұрыс түсініңіздер, менің жұмысым дәйім саламатты өмір салтын ұстануды талап етеді. Мен қай кезде де жинақы жүруім керек. Мысалы, қазір келесі сұрақтың қандай болып қойыларын білмей отырмын ғой. Сондықтан сағат сайын, сәт сайын өмір алдыма тартып тұратын күрделі мәселелерді шешуге қашанда дайын болуым керек, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Мемлекет басшысы қазақстан­дық­тарға, әсіресе жастарға спирттік ішім­діктермен әуестенбеуді, қайта өздерінің күш-жігерін елімізге көп пайда келтіретін істерге жұмсауды ұсынды.

– Қазір барған сайын көп адам мұны түсінетін болды. Адамның ең басты бай­лығы – оның денсаулығы, денсаулық болса тұрмыстың барлық мәселелерін шешуге болады, деді Н.Назарбаев.

Берілген сұрақтардың “халықтың рей­тингінде” Владимир Буллердің сұрағы екін­ші орында екен, “KUAT” корпора­ция­сының үлестік құрылыс нысандары туралы сұраққа жауап жоғарыда қай­тарылды.

Ал бірінші орында Гүлден Әбділ­ди­наның балалар бақшалары туралы сұрағы болды: олардағы орындарға кезек алдағы бірнеше жылға созылады. Былайша айт­қанда ата-аналарға бөпелері туа сал­ы­сы­мен бірден кезекке жазылуға тура келеді. Бұл жағдайдан шығудың жолы бар ма?

– Өкінішке орай, Қазақстанда балалардың мектепке дейінгі мекемелері олардың 36,5%-ын ғана қамтиды. Балалар бақшаларына сұраныстың болуы –  қуанышты. Демек, елімізде бала туу өсіп келеді. Менің шақыруым құп алынған ғой, бірінші бала, екінші, үшінші және төр­тіншілері туғанда көрсетілетін мемле­кеттік көмек те – сондай арнада. Кеңес­тік кезеңде барлық балалар бақшасы мемлекеттік меншікте болды, ал біздің алғашқы “жекешелендірушілер”, сол кездегі үкімет оларды таратып берген не­ме­се сатқан, біз енді бүгін бәрін қайтадан құруға мәжбүрміз, – деді Мемлекет басшысы.

Айта кетейік, дамыған елдерде ата-аналар мемлекеттің алдына балалар бақшалары туралы мәселе қоймайды. Бұл бизнес жұмысының тақырыбы. Олай болса біздің бизнес мынадай сұраныс жағдайында бұған неге назар аудармайды, деп таңданды Нұрсұлтан Назарбаев. Содан соң өзінің тапсырмасы бойынша барлық жерде мектепке дейінгі балалар мекемелерін құру жөніндегі жұмыс жүріп жатқанын атап өтті. Биылғы жылы ғана 20 балалар бақшасының құрылысы аяқталады, ал 2012 жылға дейін шамамен 47000 балаға арналған тағы 170-і пайдалануға беріледі. Бірақ та сұранысты қанағаттан­дыру үшін бізге әрқайсысы 280 орындық есеппен 800 балабақша салу керек.

Елбасы қазіргі кезде үлескерлік қатысу проблемаларын шешу барысында мемле­кет өзіне бірінші қабаттарды алып қоятынын атап өтті.

– Біз үлестік қатысуға жұмсап отыр­ған барлық ақша – халықтың қаражаты, сондықтан да қайтарылуға тиіс. Біз ала­қол­дылармен соттасатын боламыз, соны­мен қатар бұл ақшаны қалай қайтаруды ойластырамыз. Сондықтан бірінші қабаттар мемлекетке беріледі. Бәлкім, онда балалар бақшасын ұйымдастырса ше? Міндетті түрде 200-ге емес, 50 адам, 25-ке. Жалпысында, жаңадан салынып жатқан үйлерде мұны көздеу керек, – деп жалғастырды Мемлекет басшысы.

Бірақ мұнда тағы бір проблема туын­дай­ды: салуын саламыз ғой, ал онда кім жұмыс істейді?

– Проблема мынада, тәрбиешілер жоқ. Біз оларды оқытуымыз керек. Сон­дықтан, келіңіздер, ата-аналар, бизнес-қоғамдастық, мемлекет бірлесіп осы мәсе­лені шешетін болайық. Мен Үкіметке әкімдермен бірлесе отырып, осы проб­леманы шешу үшін біздің міндеттерімізді нақты айқындауды тапсырамын, – деді Мемлекет басшысы.

Ең рейтингті мәселелерге жауап берген Нұрсұлтан Назарбаев басқа маңызды проблемаларға да тоқталып өтті.

Солардың бірі – 2011 жылы болатын 7-ші қысқы Азия ойындарына әзірлік, оның басталуына бар-жоғы бір жарым жыл қалды. Күрделі экономикалық ахуалды және бюджет ресурстарын үнемдеу режімін ескере келгенде, біз мұндай ауқымды спорттық форумды өткізуге ақша таба аламыз ба?

Мемлекет басшысының айтуы бойын­ша қысқы Азия ойындарына әзір­лік үдерісі, өкінішке орай, күрделі кезеңге келді. Бірақ та, бұған қарамастан осы жыл­дың басында Алматыға сапары ба­рысында Үкіметке барлық жоспарланған құрылыс нысандарын жаңғыртуды және салуды аяқтауға тапсырма берді. Сайып келгенде, нысандар Ойындарды өткізу үшін ғана тұрғызылмайды, деп атап өтті Елбасы, адамдар үшін де салынады. Осыған байланысты тамаша трамплин салынады, “Медеу” мұз айдыны және Балуан Шолақ атындағы спорт сарайы қай­та жаңғыртылады, Астанада дәл “Медеу” секілді, бірақ жабық мұз сарайы тұрғызылатын болады.

– Бұлардан басқа бізде 30 мың орындық тамаша жабық стадион бар ғой. Ойындардан кейін мұның бәрі біздің қалалықтарға қалады. Бұл ақшаны желге кеткен деп санауға болмайды, өйткені, мемлекет осы шараның жарнамасынан, бұл ғимараттардың жалға берілуінен және көптеп келетін туристерден ақша табады. Демек, Ойындарды өткізетін боламыз, – деп қорытты Мемлекет басшысы.

Өте көп сұрақтар, соның ішінде рейтингтік сұрақтар ірі өнеркәсіптік қалалардағы экологиялық ахуалға қатысты болды. Атап айтқанда, Президенттен мемлекет қазіргі бар проблемаларды шешу үшін мемлекеттік саясат саласында не істейтінін сұрады.

Мемлекет басшысы бұл мәселе Қа­зақстан үшін ғана емес, сонымен бірге бүкіл әлем үшін өзекті екенін атап өтті. Мәселе БҰҰ-ның күн тәртібінде мың­жыл­дықты дамыту жөніндегі жоспарда тұр. Соған орай біздің еліміз мұнан сырт қал­май­ды. Бүкіл адамзат қазір жаһандық жы­лынуға, климаттың өзгеруіне алаң­даулы, сондықтан да әлемдік қоғамдастық баршадан осы проблемаға назар аударуды барған сайын көбірек талап ететін болады.

Президент осыған байланысты республиканың ірі өнеркәсіп орындары жұмыстың экологиялық жағынан таза режіміне қалай көшіп жатқанынан мысалдар келтірді. Мәселен, Мемлекет басшысының нұсқауы бойынша Өскемен қорғасын-мырыш комбинаты өткен жылы қала тұрғындары үшін қасірет болған күкіртті газ қалдықтарын тазалау жөнін­дегі жаңа цехты іске қосты.

­– Бұл зауыт күкіртті ұстап қалып, оны күкірт қышқылына айналдырады, сөйтіп атмосфераға шығарылымдар іс жүзінде тыйылды: 99% тазартады. Дәл осындай зауытты Қазақмыс Балқашта салды. Мен онда болғанмын, мыс өндірісінен шығатын газдарды бұл зауыт толық тазартатынына зор қанағатпен көз жеткіздім, – деді Президент.

Алматыда экологиялық проблемалар­ды шешу тұрғысында метро салуға, көлік инфрақұрылымын жасауға зор қаражат жұмсалуда.

– Қазір біз нақ Алматыда ауаға шы­ғарылымдарды азайту үшін көліктерді био­этанол негізінде жасалған май тұнбасына ішінара көшіруді бастамақпыз. Сондай-ақ автомәшинелерді газ-отынға біртіндеп көшіру жоспарлануда, деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Бірақ бұл шаралар мәселені толық шешпейді. Болашақта электр көлігін пай­далану керек, өтіп кететін мәшинелер қа­лаға кір­меуі үшін Алматыны солтүстіктен айна­лып өтетін жол салу керек. Алматы әкім­дігі жоспарлап отырған басқа да шаралар іске асырылады.

– Маған әкім Ахметжан Есімов осы жөнінде баяндаған, бұл шаралар қалаға өте жақсы ықпал ететін болады. Мұның өзі барлық қалаларға қатысты. Соның ішінде Теміртау да зардап шегуде. Онда да Қарағанды металлургия комбинаты да­мы­тылатын болады және экология мәсе­лелері инвестордың алдына нөмір бірінші мәселе ретінде қойылды. Бұл мәселе “Теңізшевройлдың” күкіртіне байланысты Атырауда да бар. Жинақ­талған күкірт бір­тіндеп әкетілуде. Яғни біз бұл мәселемен айналысудамыз. Оның үстіне Киото хат­тамасын ратифика­ция­лағанбыз. Қазақстан 2020 жылға қарай пайдаланылған газ шы­ғарылымдарын 20%-ға және 2050 жылға қарай 25%-ға қыс­қартуы тиіс. Біз пайда­ла­нылатын бар­лық жаңа технологиялар шығарылымдар­ды тазартуға бағдарлана­тын болады, – деген Президент Қор­ша­ған ортаны қорғау министрлігі тарапынан ауа тазалығы жөнінде компанияларға қойылатын талаптар ең жаңа құрал-жабдықтар орна­туды көздейтінін айтты. Бұл өз кезегінде техни­калық прогреске жеткізеді. Сондықтан бұл мәселемен барлық атқарушы органдар айналысуы тиіс.

Тағы бір жанды толғандыратын тақы­рып – біздің елімізде мәдениетті дамыту.

– Бізде “Мәдени мұра” бағдарламасы бар, – деді Президент. – Өз тарихын біл­мейтін халықтың болашағы бұлың­ғыр. Бұл бағдарламаны жүзеге асыру үшін бюджеттен 2 миллиард 700 миллион теңге бөлінді. Бағдарламаның екінші кезегіне 4 миллиардтан астам теңге бөлінді. Осының арқа­сында тарихи маңызы бар көптеген архитек­туралық ескерткіштер қалпына келтірілді, ғылыми-қолданбалы сипаттағы  зерттеулер жүргізілді. Тарихи деректер іздестіріліп, біз бүкіл әлемді: Еуропаны, Қытайды, Иранды, Ауғанстанды шарлап, елге 5000-ға жуық жәдігерлер мен түрлі тарихи куәліктерді қайтардық. Театрға келетін болсақ, қазір елімізде респуб­ли­калық және облыстық маңыздағы 60-қа жуық театр бар. Біздің театрларға бір­тіндеп өздеріне көрермендер тартып, өз бет­терімен ақша табуды үйренулері керек. Бірақ бұл үшін уақыт талап етіледі, сон­дықтан да мемлекет мүмкіндігіне қарай олар үшін қаражат бөлуде. Біз ал­дағы кезде де мәдениетке көмектесетін боламыз, – деп түйіндеді Президент.

Тікелей желіні қорытындылай келіп, Нұрсұлтан Назарбаев өзін бәрінен бұрын толғандыратын сұраққа: біздің ұлттық идеямыздың мәні неде деген сұраққа жауап беруге мүмкіндік жасауды өтінді.

Ұлттық идея, Мемлекет басшысының пікірінше, қоғамның дамуына қарай туындайды. Осыған орай “Қазақстан-2030” Стратегиясы біздің осы заманғы ұлттық идеямыздың негізі бола алады. Аға ұрпақ, деп атап өтті Нұрсұлтан Әбішұлы, марк­сизм-ленинизм идеясымен өмір сүрді, ол жөнінде, бәлкім, бүгін де бәзбіреулер аң­сайтын болар, бірақ та оның бүгінгі жағ­дайда “жұмыс істей” қоюы неғайбыл. Алайда, бүгін де адамдар болашақ дамудың бәзбір тіреуіші, бәзбір сүйеніші болса дейді. Мұндай іргетастың өзегі ретінде Президент ұлттық бірлікті, экономиканың бәсекеге қабілеттілігін, интеллектуалдық жасампаз қоғамды және бүкіл әлемде құрметтелетін мемлекет құ­руды атады. Осы төрт ұстын біздің ұлттық идеяның ірге­тасы, біздің Отанымыз – Қазақстан Рес­пуб­ликасының табысты дамуының негізі болады.

Бұл туралы айта келіп Президент сондайлық күрделі дағдарыс кезінде мем­лекет жүргізіп отырған саясатқа қолдау көрсеткені үшін барша қазақстандықтарға ризашылық білдірді. Мұндай қолдауды Мемлекет басшысы әр кезде де, еліміз өңір­лерінде жұмыс сапарларымен бол­ғанда да атап өтіп келеді. Осыған орай дағдарыс үрдістері оябында бүкіл әлемде экономикалық құлдырау байқалып отыр­ғанда, біздің мемлекетіміз даму серпі­нін төмендету былай тұрсын, тіпті кейбір көрсеткіштерін жақсарту мүмкіндігі бар.

Бұл алдын алу шараларын қабылдау­дың арқасында мүмкін болды: 2007 жылдың күзінде-ақ Мемлекет басшысы Үкіметке дағ­дарыспен күреске 4 млн. доллар бөлуді тап­сырған. Кейінірек, 2008 жылы Министрлер кабинетінің кеңей­тілген отырысында дағдарысқа қарсы ауқымды бағдарламаны іске асыру міндеті қойылды – Ұлттық қордан тағы да 10 млрд. доллар бөлінді, соның арқасында, іс жүзінде, отандық банктерді банкрот­тық­тан сақтау мен шағын және орта биз­несті несиелеуді қамтамасыз ету мүмкін болды. Сайып келгенде, бұл сектордың өнімділігі айтарлықтай жоғарылап, өткен жылдың көрсеткіштерінен асып түсті.

Маңызы тіпті де аз емес басқа жәйт – үлескерлерге қолдау білдіру және тұр­ғын үй құрылысына жан бітіру, ин­дустриялық инфрақұрылымды дамыту: биылғы жылы ғана “әлеуметтік сыйым­дылығы” 9 мың тұрақты жұмыс орны бо­ла­тын 80 жаңа нысан пайдалануға беріледі.

Яғни, Үкімет тапсырмаларды орын­дауда, деп атап өтті Мемлекет басшысы, зейнетақы, бюджетшілерге жалақы жүйелі төленіп отыр. Халықты несиелеу үдерісі жалғасып жатыр. Осы жолғы әлемдік дағдарыстың созылу мерзімі жөніндегі болжамдар әрқилы болғанымен, Қазақ­станның оған қарсы тұру үшін беріктік қоры бар: мемлекеттің алтын-валюта резерві 45 млрд. доллар шамасын құрай­ды. Демек, қазақстандықтардың алаң­даушылығына еш себеп болуға тиіс емес, деп атап көрсетті Нұрсұлтан Назарбаев, сонымен бірге “арзан ақша аласапыраны” келмеске кеткенін айтып өтті. Бұл сабын көпіршігі жарылып, қарапайым ақиқатты қуаттап берді: ақшаны еңбекпен табу керек, қаражатыңа қарай өмір сүру керек. Бұған құрылысшылар да, бизнесмендер де, өздерін “несиеге” жеңіл өмір сүрудің қиялымен алдаусыратып жүрген ел азаматтары да дайын болуы тиіс.

Бүгінде елдің банк жүйесі жанданып келеді, жеке тұлғалар мен заңды тұлғалар­дың салымдары тұтастай алғанда 34%-ға кө­бейген. Мемлекет салымдарды кепіл­ден­діру жөніндегі өз міндеттемелерін орын­дап келеді. Бұл сенімнің өте жақсы көр­сеткіштері, оларды әркім құрметтеуі тиіс.

– Тағы да қайталап айтайын: біз сіз­дер­мен бірге бұл несиелерді құрметтеуге, оларды уақытында қайтаруға тиіспіз. Қа­зақстандықтар өздерінің болашақтарына сенімді болуы тиіс. Лайықты өмір сүріп, жұмыс істеуі тиіс. Дағдарыстар келеді, кетеді. Бұл жолғысын да біз өткереміз, – деді Мемлекет басшысы.

Нұрсұлтан Назарбаев тікелей желіде жауап беріп үлгермеген сұрақтарға қатыс­ты Үкіметке, барлық министрліктер мен ведомстволарға, облыстардың, аудандар мен қалалардың әкімдеріне азаматтардың барлық өтініштерін бақылауға алып, олар бойынша толымды жауап қайтаруды тапсырды. Сондай-ақ Президент осы айдың аяғына дейін жетекші мемлекеттік БАҚ-тарда тікелей желі бойынша тапсыр­малардың орындалуы кеңінен көрсетілуін қамтамасыз етуді ұсынды.

– Осылайша, құрметті азаматтар, біз барлық сұрақтарды қамтып, оларға жауап беретін боламыз. Мен сіздердің үлкен қы­зығушылықтарыңызды түсінемін. Бәлкім маған сіздермен осындай тұрғыда жиірек кездесу қажет болар, бірақ та бір нәрсені айта аламын: мен әр күні, әр минөтте, әр секөнтте қолымды ел тамырында ұстап отырмын және мемлекеттік аппарат Қазақстанның игілігіне жұмыс істеумен айналысып келемін.

Қымбатты менің жерлестерім, отан­дас­тарым, сіздердің зор ықыластарыңыз үшін алғыс айтамын. Сіздердің әрқай­сыларыңызға, әр отбасына, сіздердің жақындарыңыз бен достарыңызға береке, ізгілік және бақыт тілеймін.

Қазақстанның міндеттері зор. Біздің бола­шағымыз біздің қолымызда. Қазақстан алға баса береді. Біз жеңіп шы­ғамыз, – деді Президент қазақ­стандық­тармен тікелей желіде жүздесуді аяқтап.

Басқа жаңалықтар

Пікір үстеу

Э-пошта мекенжайыңыз жарияланбайды.

Back to top button