Ордалы идея, өркенді істер, өрлеу бетбұрысы!
Біз Тәуелсіздіктің 20 жылында аса мәнді азаматтық парызымызды өтей білдік: арғы-бергі ата-бабамыздың сан ұрпағы армандаған мемлекеттілігімізді нығайттық, шетін, шекарасын бекіттік. Енді біз аса мәнді жасампаздық парызымызды орындауға жұмылудамыз!
Елдегі тың идеяларды өмірге ендіріп, ел игілігіне айналдыру мақсатында мемлекеттік Үдемелі индустриялды-инновациялық даму бағдарламасын Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі әзірледі де, оны Үкімет бекітті. Бұл құжат әу бастан отандық өнеркәсіпті экономикалық, техникалық және ұйымдастырушылық тұрғыдан толық жаңғыртудың, модернизациялаудың бірізді де нақты қадамдары ретінде ойластырылды. Оған ел басшылығы Қазақстанның терезесін әлемнің индустриялдық даму деңгейі жағынан озық кеткен елдерімен неғұрлым қысқа уақыт ішінде теңестіру және еліміздің бәсекелестікке төтеп беру қабілетін күшейту миссиясын жүктеп отыр. Барыс жылы бұл стратегиялық бағдарламаның бірінші жылы қорытындыланғаны мәлім. «Ізашар» жылдың нәтижелері жақсы, ол Қазақ елінің бұл қадамының құтты болғандығын айтуға, әрі осынау ұлттық жобаның жемісі мен жетістігі мол болатындығы жөнінде байлам жасауға мүмкіндік береді.
Бізде Тәуелсіздігімізді баянды, ал елімізді әлемдік қуатты мемлекетке айналдыруға мүмкіншіліктің бәрі бар: жеріміз – байтақ, қойнауы – бай, мемлекетіміз – іргелі, халқымыз – тұтас, кез келген асуды алуға, қандай биіктікті де бағындыруға әлеуеті, қабілеті жетеді. Ел болашағы, тәуелсіздік тағдыры өзінің тірлігіне байланысты болатындығын халық жақсы түсініп отыр. Сондықтан Үкімет дәуір тынысын, ел тілегін, мемлекет болашағын ескеретін осынау ұлы жобаны қуаттап, оның айналасында жұмылуда.
Осы орайда «Бұл бағдарлама қарапайым азаматтарға қандай пайда бермек?» деген сауалға жауап іздеп көрелік. Ең алдымен, бұл – бастау алған онжылдықтықта Қазақ елінің тұрақты әрі теңгерімді түрде өрге басуы үшін жағдай жасайды. Үкіметтің мәлімдеуінше, қазақстандықтар соның арқасында үнемі құрықталып ұсталатын әрі болжауға көнетін инфляция жағдайында, сондай-ақ жұмыспен қамту жөнінен елеулі қиындық болмайтын, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы өндірісінің қарқыны артатын жағдайда өмір сүру мүмкіндігіне қол жеткізеді. Басқаша айтқанда, ел экономикасы «тосын қылық танытпайтын», алдын ала болжауға келетін, салмақты сипатқа ие болады. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы «тар жол, тайғақ кешуді» бастан кешкен, инфляцияның күн сайын «басқа шауып, төске өрлегенін» көрген, кәсіпорындардың ертеңгі күні не болып, дүкен сөрелерінде қандай өнім қашан пайда боларын білмей дағдарған шақ әлі жадынан өшірілмеген құсқанат көңілді халқымыз жүйелі өрлеу жолына түскен экономиканың қандай игілік екендігін жақсы түсінеді. Қарапайым қазақстандықтар дағдарыстың жаңа толқынынан үрейленбей, өз өмірін бірнеше онжылдыққа жоспарлау мүмкіндігі туады.
Экономикалық тұрақтылықтың дау тудырмас тағы бір пайдасы бар, ол – қоғам үшін табысты шығармашылық жұмыс жасауға жағдай туғызатындығы! Мемлекет ұсынатын экономикалық ынталандырулар елдің әрбір азаматына Жаңа индустрияландыруға атсалыса отырып, өзіне де, Отанға да пайда келтіруге, сөйтіп, өз қабілеттері мен дарындарын толық іске асыруға мүмкіндік береді. Осылайша, «бәсекелестіктің ұштағаны» – елдің, азаматтардың жеке басының және отандық кәсіпорындардың бәсекелестікке қабілеттілігін арттыру міндеті жүзеге асырылады, қазақстандықтардың күнделікті жұмысына инновациялық ізденіс сипаты енеді. Бұл әрқайсымыз мақтан тұтар «қазақстандық брендті» – тек өз елімізде өндірілген, «Қазақстанда жасалған» таңбалы, әлемдік нарықта керемет сұранысқа ие, бірегей өнімдер тобын қалыптастыруға мүмкіндік береді!
Бұл мақсаттарға мемлекет тұтастай алғанда, ұлттық экономиканы және жеке алғандағы өнеркәсіп секторын үдемелі түрде әртараптандыру (диверсификациялау) мен оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру есебінен қол жеткізуге ниетті. Енді белгіленген биік межеге жетіп, сол тұғырға табан тіреуіміз үшін біз қуатты секіріс жасауға, сосын бірінші кезекте, инновациялар мен жаңа технологияларды енгізу арқылы жеделдетілген қарқынмен жаңа индустриялды экономиканы құрамыз. Түйіндей айтқанда, Үдемелі индустриялды-инновациялық даму бағдарламасы – еліміздің осы онжылдықтағы Даму стратегиясын жүзеге асырудың бірінші кезеңі, алғашқы бесжылдық индустриялдық жоспары болып табылады. осы күндері істеп жатқан ізгі де ірі істеріміздің барлығы – Қазақ елінің болашақ дамуының бастауы. Бұл – даму бетбұрысы!
Тарих таяздықты көтермейді
Тарихи істер таяздықты, үстірт қарауды көтермейді. Басталар істің, іске асырылар идеяның, жасалар қадамның әуелі табиғатын түсініп, тамыр жаяр өзегін тауып, оның шаралары мен жобалары ішінен жаңа заманның һәм нарықтың ырқына көнетіндерін, бәсекелестікте өнетіндерін іріктеп, өзгелерден бөлек шоғырландырса, бұл істің өркенді өрісі ашылмақ. Қазақ елі Жаңа индустрияландыру саясатын іске асыруға үлкен жауапкершілікпен келді. Бұл бағытта Үкімет үлкен іс тындырды. Тіпті ҮИИД бағдарламасының жобасын әзірлеу кезеңінде-ақ Үкімет өзінің болашақтағы іс-қимылдарын жоспарлауға бос қиялға ұрынбай, есті көзқараспен, арқа сүйер нақты негізбенен келді. Бағдарламаның өзегіне аса салмақты сараптамалық зерттеулер өрілген! Бір топ сарапшылар (оның ішінде шетелдік эксперттер де бар) бұған дейінгі барлық стратегияларды сыни талдауға ұшыратқан да, олардағы қандай шаралардың іске жарағандығын, ал қайсыларының неліктен жарамсыз болғанын егжей-тегжейлі талдап, байыбына барған. Бұл жерде отандық ірі және орта кәсіпорындардағы орын алып отырған нақты жағдай, дағдарыстың кәсіпорындар экономикасына ықпал ету деңгейі, қазақстандық кәсіпорындардың әлеуеті мен даму перспективасы зерттелгендігі белгілі болды. Бұл ретте Үкімет Индустрияландыру бағдарламасын әзірлеу үдерісі мейлінше ашық және айқын болғандығын нықтайды. Осы мақсатта Үйлестіру кеңесі құрылып, онда билік бизнес-қауым өкілдерімен алқа құрып, негізгі шешуші мәселелер турасында ақыл қосты. Барлық өңірлерде ондаған кездесулер мен талқылаулар өткізіліп, оларға кәсіпкерлердің үлкен бөлігі тартылды. Айтылған сөз айтылған жерінде қалмай, іскер қауымның ұсыныс-тілектері құжатта көрініс тауып отыр. Бағдарлама мемлекеттік тапсырмаларды ескере отырып, тағы бір өңделді, барлық орталық және жергілікті органдардың келісімі алынды, салалық қоғамдастықтар, қаржы институттары және тағы басқа ұйымдар тарапынан мақұлданды.
Үдемелі индустриялды-инновациялық даму бағдарламасын іске асырушы бас құжат – Қазақстан Республикасының Индустрияландыру картасы, яғни ҮИИД бағдарламасын – стратегия десек, оны жүзеге асыратын тактика – осы Карта, онда экономиканы қадамдап қайта құрудың алгоритмі қарастырылған. Бұл маңызды тактикалық құжат нақты инвестициялық шешімдерді түзуге бағытталған, ол сондай-ақ жекеменшік сектор жобаларының жүзеге асырылуын инфрақұрылымды дамытумен және елдің ресурстық әлеуетін арттырумен өзара байланыстыруды қамтамасыз етуге тиіс. Өйткені бизнесмендер онсыз да өз кәсіпорындарын кеңейтіп, жаңа зауыт-фабрикалар салуға ұмтылуы мүмкін, бірақ онысы қара бастың қамы емес, ел мүддесіне жауап берер іс болғаны, әрі Қазақстанның технологиялық өрлеуіне ықпал еткені абзал.
Сонымен, Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің мәліметінше, Индустрияландыру картасына республикалық және аумақтық деңгейдегі 294 жоба енген. Бұлардың құрылысына құйылар инвестиция ауқымын естісеңіз, таңдай қағасыз: үш жүзге жуық осы жобалардың жалпы құны – 8,1 триллион теңге! Оларды 207 мың жұмысшы салмақ. Ал бұл нысандар іске қосылғаннан кейін, оларда 161 мың тұрақты жұмыс орны құрылады.
2010 жылдың өзінде ендігі жалпы сомасы 800 миллиард теңгені құрайтын 152 жоба іске қосылды. Оларда шамамен 24 мыңға жуық жұмыс орны ашылды.
Үкіметтің сейсенбі күнгі жалпы отырысында биылғы 2011 жылы Индустрияландыру картасы аясында жалпы құны 715 миллиард теңгені құрайтын 71 жоба қолданысқа беріледі. Индустрия және жаңа технологиялар бірінші вице-министрі Альберт Раудың айтуынша, «оларда құрылыс кезеңінде 18,6 мың адам жұмысқа тартылады» және «кейін 18,5 мың жаңа тұрақты жұмыс орындары құрылады». Тәуелсіздіктің 20 жылдық мерейтойына өзіндік бір тарту болғалы отырған 71 жобаның ішінде бір төбе болып, он екі ірі жоба тұр, оларға 330 миллиард теңге инвестиция құйылады. Бұл нысандарды 9 мыңнан астам құрылысшы салуда. Ал кейінгі пайдалану кезінде оларда 6 мыңнан астам адам еңбек ететін болады. Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі бұл жобалардың қатарында мыналарды атады (кестеде):
Бұл жерде бір айта кетер жайт, биыл өмірге жолдама алатын, әлемдік озық технологияларға негізделген зауыт-фабрикалардың, жаңа тұрпатты инфрақұрылым нысандарының қатары 71-ден де артық болады.
Кеше Үкіметте Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі осы наурыз айы түгесілгенше, Индустрияландыру картасын жаңа жобалармен толықтыратындығын хабарлады. Бұл жерде шағын және орта бизнестің де жобаларына осы құжаттан лайықты орын берілмек. Бүгінде министрлікке Картаға жоба қосу туралы 303 өтінім түскен. Олардың 206-сы – 2011 жылғы жобалар, соның ішінде 70 өтінім ағымдағы жылдың 1 шілдесіне дейін іске қосылатын жобаларға қатысты.
Үкімет отырысында Премьер-министрдің орынбасары – Индустрия және жаңа технологиялар министрі Әсет Исекешев биылғы жылы Индустрияландыру картасы жобалары бойынша инвестиция ауқымы арттырылатындығын хабарлады. «Индустрияландыру картасы бойынша жобаларды жүзеге асыруға 2009 жылы шамамен 500 млрд теңге, ал 2010 жылы 800 млрд теңге тартылған, – деді Ә.Исекешев. – Ағымдағы жылы біз Индустрияландыру картасы бойынша 1,5 триллион теңге инвестиция күтудеміз».
Ал «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қорының басқарма төрағасы Қайрат Келімбетов Екібастұз ГРЭС-2-ні кеңейту жобасы бойынша тендерлік процедуралардың мамыр айында басталатындығын мәлім етті. Ол Екібастұз ГРЭС-2-ні кеңейту бойынша ресейлік әріптестерімен арадағы кредиттік келісімшартқа ендігі қол қойылғандығын айтты. Өз сөзінде Қайрат Нематұлы өздері іске асырып жатқан ірі жобалардың жайына жете тоқталды. «Самұрық-Қазына» басшысының мәліметінше, «Жетіген-Қорғас» және «Өзен-Түрікменстанмен арадағы мемлекеттік шекара» жаңа темір жол желілері бойынша қозғалысты биыл іске қосу жоспарланған. Жоба бойынша 75 миллиард теңге қаржы игеріліпті. Бұл – жобалардың жалпы құнының 35 пайызы. Мойнақ су электр стансасын да осы жылы ел игілігіне тапсыру көзделген. «Қазіргі кезде ұзындығы 11,5 шақырымды құрайтын деривациялық жүйе желісі толығымен аяқталды, – деді Қ.Келімбетов. – Бүгінгі таңда игерілген қаржы 207 миллион долларды құрады. Бұл – жобаның жалпы құнының 57 пайызы». Ол сондай-ақ 2011 жылдың соңына дейін «Таман» ЖШС базасында жүк вагондарын шығару бойынша 2-ші және 3-ші кешендер құрылысы аяқталатындығын мәлім етті. Осыдан кейін бұл кәсіпорын жылына 3 мың қазақстандық вагонды шығаруды жолға қояды.
Жалпы алғанда, «Самұрық-Қазына» қоры Индустрияландыру картасына енген 7 инвестициялық жобаның құрылысын бастайды. Қайрат Келімбетов оларды санамалап шықты, бұлар: электровоздар шығару жобасы (осы жылдың екінші тоқсаны), «Қазфосфат» ЖШС-мен бірлестікте, фосфоритті концентратты өндіретін фабриканы қайта қалпына келтіру жобасы, Степногордағы күкіртқышқыл зауытын қайта қалпына келтіру жобасы, (қазіргі уақытта ол бойынша жобалық-сметалық құжаттама әзірленген және мемлекеттік сараптама қорытындысы алынған), Алматыдағы «Алма» қосалқы стансасының құрылысы және басқа жобалар. «Осы қосалқы стансаны салу бойынша өткен жылдың 25 желтоқсанында Дүниежүзілік даму және қайта құру банкімен кредиттік кепілдемелік келісімшарт жасалды» деді «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қорының Басқарма төрағасы. Қ.Келімбетов сонымен бірге «Химфарм» фармацевтикалық зауытының өндірісін кеңейту бойынша мәселені осы жобаны қаржыландыру тұрғысынан Қазақстанның Даму банкі пысықтап жатқандығын айтты.
Аттың басы ауылға бұрылды!
2010 жылғы 19 наурыздағы №958 Жарлықпен бекітілген, 2010-2014 жылдарға арналған Үдемелі индустриялды-инновациялық даму жөніндегі мемлекеттік бағдарламасын іске асыру арқасында Қазақ елі 2014 жылға қарай келесідей нәтижелерге қол жеткізуге тиіс: Қазақстанның жалпы ішкі өнімі (ЖІӨ) 2008 жылмен салыстырғанда, шамамен 50%-ға артып, кемінде 7 триллион теңгеге жетуі қажет. ЖІӨ құрылымындағы өңдеуші өнеркәсіптің «еншісі» ең кем дегенде 12,5% деңгейіне дейін ұлғаяды. Өңдеуші өнеркәсіптегі еңбек өнімділігін кемінде 1,5 есеге арттыру міндеттелген. Ал агроөнеркәсіптік кешендегі еңбек өнімділігі 2 есеге арттырылып, сала өнімділігі онда жұмыс істейтін бір адамға шаққанда 3000 АҚШ долларынан жоғары болатын деңгейге көтеріледі.
Мемлекеттік мекемелер мен ұйымдардың, ұлттық басқарушы холдингтің, ұлттық компаниялардың тауарларды сатып алуларындағы қазақстандық қамту үлесі – 60%-ға дейін баруға, ал жұмыстар мен қызметтерді сатып алуларында қазақстандық үлес 90%-ды құрайды. Қазақстандағы инновациялық белсенді кәсіпорындардың үлесі барлық жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың 10%-ына дейін ұлғаяды. ҮИИД бағдарламасы энергиялық үнемділік шараларын да қамтиды, осының арқасында еліміздің ЖІӨ-сінің қуат сыйымдылығы (кәсіпорындардың энергия шығыны) 2008 жылдың деңгейінен кемінде 10%-ға төмендейді.
Ел басшылығы бұл стратегиялық бағдарламаны іске асырудың негізгі салмағы өңірлерге көшірілетіндігін жариялады. Нәтижесінде, осы ұлттық жобаны іске асырудан ауыл-аймақ көркейіп шығуға тиіс. Осылайша, қалталы азаматтар халыққа пайдасы тиетін жобалардан бастап, қазақ түлеп ұшқан туған жердің әл-ауқатын жақсартуға, оның инфрақұрылымын жаңартуға атсалысады. Енді аттың басы ауылға бұрылды. Тұрмысы түзелер ауылдың білім-ғылымының, медицинасының, өнерінің өрісін ұлғайтуды мемлекет өз мойнына алды.
Негізгі екпіннің аймақтарға түсірілуімен бірге, барлық деңгейдегі жергілікті атқарушы органдардың жұмысын бағалаудың өлшем-критерийлері де өзгерді. Еңбек өнімділігі, тартылған тікелей инвестициялар көлемі, шикізаттық емес экспорттың артуы, инновациялық белсенді кәсіпорындардың үлесі және жаңадан ашылған жоғары өнімділікті жұмыс орындарының саны – міне, бұдан былай жергілікті биліктің жұмысының басты көрсеткіштері осылар болмақ!
Үдемелі даму үшін баса назар аударылар жеті басым бағыт жарияланды. Бұлар: агроөнеркәсіптік кешенді дамыту, металлургия, мұнай өндірісі, энергетика, химия және фармацевтика, құрылыс индустриясы, көлік және ақпараттық коммуникациялар. Бұдан басқа, ҮИИД бағдарламасын талқылау барысында Индустрия және даму министрлігі өз тарапынан тағы бес бағытты – машина жасау, уран өнеркәсібі, жеңіл өнеркәсіп, туризм және ғарыш зерттеулерін ұсынды. Келешекте бұл тізім кеңейеді, бірақ ол үшін басым бағыт мәртебесін иеленуден үмітті басқа салаларда да жаңа, жоғары өнімділікті және экспортқа бағытталған кәсіпорындар пайда болады.
Айхан ШӘРIП.
«Айқын» газеті, 3 наурыз 2011 жыл.